Fot. FB Ewa Swoboda, FB Monika Rosa, Przemysław Jendroska/Teatr Śląski; kolaż: Martyna Olszewska
Swoboda talarczyk rosa magazynowe 1920x854 1

2024 przełomowym rokiem dla sprawy śląskiej! Co w 2024 r. zachwyciło nas w śląskim języku i kulturze?

Jeśli chodzi o politykę, w 2024 roku język śląski zaliczył małą porażkę. Na szczęście nie można tego samego powiedzieć o kulturze. Tu Śląsk dostoł fest szwongu! Co w 2024 r. zaskoczyło i zachwyciło nas w śląskim języku i regionalnej kulturze? Trochę tego było...

- Był to rok rozczarowujący dla Górnego Śląska - ocenił na antenie Radia Katowice lider Ruchu Autonomii Śląska Jerzy Gorzelik. - Mam wrażenie, że jako Ruch, Śląsk nie wykorzystaliśmy tego okna pogodowego, które otworzyło się na krótki czas. W zasadzie jedyna rzecz, o której możemy myśleć jako o realnym postulacie, którego spełnienie może nastąpić w najbliższym czasie, to jest język regionalny - dodał gość rozgłośni.
Trzeba przyznać, że śląskiej sprawie nie powiodło się w sensie politycznym, jednak dużo wydarzyło się na szczeblu regionalnym, a śląski język i kultura nie miały się tak dobrze jeszcze nigdy dotąd. Co konkretnie wydarzyło się w mijającym roku?

Zaczęło się średnio...

Działacze, aktywiści i śląscy politycy już prawie 18 lat walczą o uznanie śląskiego za język regionalny w świetle prawa. Nadzieja pojawiła się dopiero, gdy ówczesny kandydat na premiera Donald Tusk w swojej „Deklaracji Radzionkowskiej” z 2023 roku obiecywał załatwienie sprawy w 100 dni od objęcia rządów. Koniec końców po ponad 150 dniach, 9 maja 2024 roku ustawa o ślōnskij godce została przegłosowana w Senacie. Sukces sprawy śląskiego języka w obu izbach parlamentu to głównie zasługa posłanki Moniki Rosy i senatorki Haliny Biedy z KO. Jak wszyscy się spodziewali, prezydent Andrzej Duda zawetował ustawę. Środowiska sprzyjające językowi śląskiemu szybko zapowiedziały, że wrócą do sprawy po zaprzysiężeniu nowego prezydenta - co może nadejść już w 2025 roku. W maju 2024 roku, polski rząd powołał nowy organ przy Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego - Instytut Różnorodności Językowej. Za to na Górnym Śląsku od listopada 2023 roku działała Rada Języka Śląskiego. Dodatkowo 2 miliony zabezpieczone w budżecie rządu zostały przeznaczone na edukację językową na Górnym Śląsku.

Wielki krok dla poety, ale jeszcze większy krok dla języka śląskiego!

Na przestrzeni parunastu lat pojawiło się wiele tekstów literackich napisanych po śląsku. Po naszymu ukazały się już powieści, tomiki poezji, a nawet komiksy. Przetłumaczono wiele klasyków polskiej i światowej literatury. To jednak w 2024 roku doszło do przełomowego momentu dla śląskiej literatury. Powstało pierwsze tłumaczenie poezji z języka śląskiego na obcy. W maju 2024 roku tomik poezji „Myśli ukryte” Karola Gwoździa został wydany w tłumaczeniu na język ukraiński, z towarzyszącym oryginałem po śląsku. Karol Gwóźdź to pochodzący z Siemianowic Śląskich dj i producent muzyczny, a przede wszystkim poeta. Zadebiutował w 2005 roku wierszem "Uona", który ukazał się w Gazecie Wyborczej. Później regularnie publikował w Internecie i lokalnej prasie. W 2010 roku ukazał się jego wydany przez Uniwersytet Warszawski tomik "Myśli ukryte" napisany śląskim zapisem dr Felixa Steuera. Głównym tematem poruszanym w tomiku poezji jest oczywiście Śląsk. Wydaniem tomiku poezji w języku śląskim i towarzyszącym mu języku ukraińskim, Uniwersytet Warszawski chciał pokazać wsparcie zarówno dla Ślązaków, jak i dla narodu ukraińskiego.

Śląski w Tłumaczu Google

W czerwcu mijającego roku Tłumacz Google włączył język śląski do grona języków, z jakich można automatycznie przetłumaczyć tekst. Śląski znalazł się w gronie 110 małych języków, które dodano w tej właśnie aktualizacji. Co ciekawe w Tłumaczu Google nie znajdziemy jeszcze kaszubskiego, który w Polsce ma prawny status języka regionalnego. Niestety trzeba przyznać, że jakość tłumaczeń pozostawia wiele do życzenia...

„Jo jŏ zrobiã szoł, wy zrobicie larmo!”

W 2024 roku język śląski wyszedł też poza granice regionu dzięki social mediom. Na TikToku i Instagramie możemy znaleźć wielu uzytkowników promujących godke. Ciekawym przykładem był sierpniowy Memoriał Kamili Skolimowskiej, czyli część Diamentowej Ligi, którą w social mediach promowała Ewa Swoboda i robiła to po naszymu. Jak jej wyszło, możecie zobaczyć poniżej:

Śląski w sferze sacrum

W sobotę, 3 sierpnia 2024 r. w Parafii Matki Bożej Królowej Aniołów odbyło się pierwsze wieczorne nabożeństwo, podczas którego psalmy, czytanie i pieśń Maryi były wygłoszone w języku śląskim. Zgody na wykorzystanie śląskojęzycznych fragmentów Biblii udzielił ówczesny arcybiskup metropolita katowicki Adrian Galbas. Podczas nabożeństwa wykożystano fragmenty z Biblii przetłumaczone przez Gabriela Tobora, burmistrza Radzionkowa. Nieszpory po naszymu widocznie się przyjęły, bo już 1 stycznia 2025 roku odbędą się po raz trzeci.

Pro Loquela Silesiana erbła Medal Wolności Słowa

30 sierpnia 2024 roku, w Europejskim Centrum Solidarności w Gdańsku odbyła się gala wręczenia Medalu Wolności Słowa. Laureatów wybierała kapituła w składzie: Krzysztof Głuchowski (dyrektor Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie), prof. Ewa Łętowska (była rzeczniczka praw obywatelskich), Weronika Mirowska (prezeska Fundacji Grand Press), Piotr Świerczek (dziennikarz TVN 24) i Ewa Wrzosek (prokuratorka, Stowarzyszenie Prokuratorów „Lex super omnia”). W tym roku wśród nominowanych, w kategorii Instytucja, znalazło się Pro Loquela Silesiana – Towarzystwo Kultywowania i Promowania Śląskiej Mowy, za „walkę o wolność słowa wypowiadanego w języku śląskim. Za wytrwałość we wzmacnianiu śląskiej tożsamości poprzez dbanie o należną językowi śląskiemu pozycję i jego obecność w przestrzeni publicznej”, jak napisano w uzasadnieniu. I stowarzyszenie Medal Wolności Słowa otrzymało!
– Wolność słowa to nie tylko wolność tego, co chce się powiedzieć, ale też tego, jak chce się powiedzieć – mówił podczas odbierania Medalu Rafał Adamus, prezes stowarzyszenia Pro Loquela Silesiana.

Śląsk podbił Warszawę na Przystanku Śląsk

W październiku 2024 roku wystartowała druga edycja multidyscyplinarnego przeglądu śląskiej kultury Przystanek Śląsk. W 2023 roku festiwal skupił entuzjastów Górnego Śląska i wszystkiego co śląskie i regionalne. Z drugą edycją wyruszył w Polskę. Gdzie się zatrzymał? W samej stolicy! W całej Warszawie nie ma chyba lepszego miejsca na ambasadę Górnego Śląska niż Teatr Studio. To właśnie tam zadebiutował spektakl "Byk" autorstwa Szczepana Twardocha z Robertem Talarczykiem w roli głównej. Współpraca Teatru Studio i Teatru Śląskiego przy produkcji "Byka" przebiegła na tyle pomyślnie, że to właśnie tam zatrzymał się Tegoroczny Przystanek Śląsk. Warszawskich widzów odwiedziły spektakle "Cholonek", „Piąta strona świata”, „Pokora”, „Skazany na bluesa”, „Węgla nie ma”, „Drach” i oczywiście "Byk".

Prezydent zawetował ślonsko godka, a UŚ i tak poradził sobie po swojemu

Pomimo prezydenckiego weta śląscy regionaliści nie zaprzestali walki o uznanie swojego języka, a w październiku na Uniwersytecie Śląskim zaczęły się Podyplomowe Studia: Region – Język i Kultura. Podyplomowe Studia Region – Język i Kultura mają za zadanie "wyposażyć uczestników studiów w niezbędną wiedzę, umiejętności i kompetencje do realizacji programu językowej edukacji regionalnej". Słuchacze mają zajęcia m. in. z kategoryzacji języka śląskiego wśród języków słowiańskich i indoeuropejskich, kodyfikacji języka oraz śląskojęzycznej literatury. Kierowniczką studiów jest językoznawczyni prof. dr hab. Jolanta Tambor, dla której to nie pierwszy projekt akademicki związany z edukacją regionalną. Wśród wykładowców znajdziemy wykładowców UŚ, a także tak znane nazwiska, jak Alojzy Lysko, Robert Talarczyk, czy Izolda Nowak-Czmok. Co ciekawe, kierunek jest finansowany ze środków Ministerstwa Edukacji Narodowej, które polski rząd zabezpieczył w budżecie na poczet języka regionalnego.

Wytyczne programowe dla nieuznanego języka

To nie koniec oddolnej pracy aktywistów. Jeszcze pod koniec 2023 roku powołano Radę Języka Śląskiego. Społeczny organ pracuje właśnie nad wytycznymi programowymi dla lekcji języka śląskiego w szkołach. Działacze chcą być przygotowani na wprowadzenie zajęć z godki niezwłocznie po otrzymaniu zielonego światła od rządu. W listopadzie 2024 odbyły się nawet spotkania z nauczycielami, który w przyszłości mogą uczyć języka śląskiego w śląskich szkołach.

HONORIS KRAUZA

Śląska literatura ma także swój festiwal! Stoi za nim śląski bloger Marcin Musiał. Mały Festiwal Wielkiej Literatury to trwał dwa dni (29 i 30 listopada 2024 r.). Oba wypełnione były premierami książek, spotkaniami autorskimi i wykładami. Odbyły się też dwie projekcje filmowe (jedna z muzyką na żywo!), stand-up historyczny i nocny spacer. Katowicki festiwal to – jak podkreśla jego organizator – propozycja dla wszystkich, którzy pragną zanurzyć się w śląskiej kulturze rozumianej jak najszerzej. Podczas festiwalu po raz pierwszy została przyznana Śląska Nagroda Literacka HONORIS KRAUZA. Co ciekawe w tym roku otrzymała ją Zagłębiaczka Anna Cieplak za książkę "Ciało Huty". Festiwal wróci za rok!

Kolejny przełom już na początku 2025 roku. „Mianujom mie Hanka” w Teatrze Telewizji

W poniedziałek 2 grudnia ruszyły nagrania monodramu „Mianujom mie Hanka” dla Teatru Telewizji. Zdjęcia trwały do środy 4 grudnia. „Mianujom mie Hanka” teatru Korez będzie pierwszym spektaklem zagranym w całości po śląsku, który na ogólnokrajowej antenie wyemituje Teatr Telewizji TVP. Sztukę napisał Alojzy Lysko, wyreżyserował Mirosław Neinert, a w tytułową rolę Hanki wciela się Grażyna Bułka. Dzieło opowiada historię śląskich kobiet na tle przemian politycznych i społecznych XX wieku. Spektakl zostanie zaprezentowany w Teatrze Telewizji już 27 stycznia 2025 roku. Zdecydował o tym prezes Telewizji Polskiej Tomasz Sygut.

Dobry rok dla sprawy śląskiej

Jak widać, rozczarowania polityczne nie osłabiły oddolnych działań aktywistów i ludzi kultury. Poza wymienionymi wielkimi przełomami, doczekaliśmy się też premier teatralnych i literackich - do czego chyba już przywykliśmy. Premierę miała 5. część przygód Komisorza Hanusika autorstwa Marcina Melona. Teatr Ślaski przygotował sztukę "Godej do mie". Wyszła też powieść graficzna "Heksa" rysowniczki Katarzyny Witerscheim. Mirosław Syniawa przełożył "Tkaczy" Gerharta Hauptmanna, a Adrian Goretzki sprzedał po śląsku passata na platformie OtoMoto. Można tylko powiedzieć, że Śląsk dostoł szwongu!

Mianujom mie Hanka J Astaszow

Może Cię zainteresować:

"Mianujom mie Hanka" w języku śląskim już na afiszu Teatru Telewizji. Z napisami w języku polskim

Autor: Katarzyna Pachelska

29/12/2024

Śląskie ogłoszenie sprzedaży samochodu

Może Cię zainteresować:

"Sprzedōm Passata" - ogłoszenie po śląsku o sprzedaży samochodu na jednym z popularnych portali ogłoszeniowych

Autor: Arkadiusz Szymczak

21/09/2024

Mały Festiwal Wielkiej Literatury, 29.11

Może Cię zainteresować:

Katowice. Oddolny festiwal literacki i nagroda HONORIS KRAUZA 2024. Anna Cieplak z główną nagrodą, Zbigniew Rokita - z tą od czytelników

Autor: Katarzyna Pachelska

30/11/2024