Gliwice, jedno z najpiękniejszych miast Górnego Śląska, historię mają długą i burzliwą, tym niemniej – jak większość przemysłowych ośrodków skupionych w obrębie aglomeracji – największy wpływ na ich współczesny pejzaż miał błyskawiczny rozwój przemysłu w XIX wieku. Wówczas w Gliwicach działała Królewska Odlewnia Żeliwa (Königlich Preussische Eisengiesserei) z pierwszym w Europie wielkim piecem opalanym koksem (uruchomionym w 1796 r.), czy Kanał Kłodnicki, który łączył śląskie centra przemysłowe z Odrą. Rozwijał się przemysł, rosło samo miasto, co dziś można podziwiać w historycznych świadectwach tamtej epoki: np. wspaniałych industrialnych litografiach Carla Riedena i Ernsta Wilhelma Knippla. Ta para śląskich artystów zostawiła nam widok rozwijającego się w XIX wieku miasta. Znaczną kolekcję ich dzieł znajdziemy w siedzibie Muzeum w Gliwicach – Willi Caro, którą można zwiedzać od wtorku do niedzieli (wtorek w godzinach 9-15, środa 9-16, czwartek i piątek 10-16, sobota 11-17, niedziela 11-16). Dodajmy: w soboty wstęp jest bezpłatny, natomiast w pozostałe dni – biletowany.
Reprezentacyjna Wilhelmstraße (obecnie to ulica Zwycięstwa) powstała w latach 80. XIX wieku i połączyła Stare Miasto z dworcem kolejowym. Dziś można tam zobaczyć kawałek historii – tej bardziej współczesnej – Gliwic. „Dom tekstylny Weichmanna” z 1922 roku, to arcydzieło międzywojennego modernizmu, pierwszy stricte funkcjonalistyczny gmach zaprojektowany przez genialnego architekta Ericha Mendelsohna. Naprzeciwko znajdują się zabudowania dawnego kompleksu Victoria z końca XIX w. – wnętrza spalonego w 1945 r. obiektu, czyli Ruiny Teatru Victoria, są miejscem niezwykłym i można je zobaczyć podczas odbywających się tam wydarzeń kulturalnych organizowanych przez Teatr Miejski oraz Centrum Kultury Victoria. W sąsiedztwie przepływającej Kłodnicy znajduje się budynek dawnego domu handlowego DEFKA, który po 1945 r. nosił nazwę IKAR – wybudowanego w początkach XX wieku w stylu wczesnego funkcjonalizmu z elementami art déco. Obok znajduje się XIX wieczny budynek pierwszego hotelu w mieście Schlesischer Hoff, który powstał w stylu eklektyzmu z przewagą neorenesansu i neobaroku – obecnie znajduje się tu Hotel Diament. Na głównym trakcie miejskim dominują zabytkowe kamienice mieszkalne z przełomu XIX i XX wieku wzniesione w stylu eklektycznym, a przecież to tylko jedna ulica…
W obrębie Starego Miasta znajduje się pochodzący z XIV wieku zabytkowy budynek zwany Zamkiem Piastowskim, czyli tzw. Dwór Cetrycza, w którym obecnie mieści się oddział Muzeum w Gliwicach prezentujący historię miasta. Zamek jest czynny od wtorku do niedzieli (wtorek 9-15, środa 9-16, czwartek i piątek 10-16, sobota 11-17, niedziela 11-16). W soboty wstęp jest bezpłatny, a w pozostałe dni biletowany.
W Gliwicach na uwagę zasługują także zabytki sakralne: Katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła, wybudowana w stylu neogotyckim w latach 1896-1900 według projektu Hugo Heera, gotycki kościół parafialny pw. Wszystkich Świętych z przełomu XV i XVI wieku, klasycystyczna plebania kościoła parafialnego Wszystkich Świętych z przełomu XVIII i XIX wieku, przeniesiony z Zębowic, XVIII-wieczny, drewniany kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, były kościół ewangelicki, a obecnie kościół garnizonowy pw. świętej Barbary, wzniesiony w latach 1855-1859 w stylu neoromańskim według projektu architekta dworskiego Stülera z 1853 roku. oraz klasycystyczny kościół ormiańskim Trójcy Świętej z pierwszej połowy XIX wieku. Nie można zapomnieć o Domu Przedpogrzebowym z 1903 roku wybudowanym według projektu Maxa Fleischera, w którym – obecnie po kilkuletniej rewitalizacji – znajduje się Dom Pamięci Żydów Górnośląskich – oddział gliwickiego muzeum. Można go zwiedzać od wtorku do niedzieli (wtorek - piątek 10-16, sobota 11-17, niedziela 10-15). W soboty wstęp bezpłatny, w pozostałe dni biletowany.
To zaledwie część tego co oferują dziś Gliwice. Jest przecież Radiostacja, Palmiarnia… No cóż, im dalej w las, tym więcej drzew. Dosłownie. Wszak w granicach Gliwic znajduje się Rezerwat Las Dąbrowa. A gdy wyjedziemy z miasta i zajrzymy do miejscowości powiatu gliwickiego będziemy mogli odwiedzić zamki, pałace lub wędrować pieszymi szlakami.
No właśnie – przez Gliwice przebiega aż sześć szlaków turystycznych – Szlak Husarii Polskiej (wiodący z Będzina przez Gliwice do Krzanowic, wytyczony w 1959 roku z okazji 267. rocznicy przemarszu wojsk polskich pod Wiedeń), Szlak Ziemi Gliwickiej (z Gliwic do Poniszowic), Szlak Powstańców Śląskich (z Bytomia do Gliwic), Szlak Okrężny wokół Gliwic (biegnący przez Gliwice oraz miasta i miejscowości powiatu gliwickiego), Szlak Krawędziowy GOP (z Gliwic do Chełmka) i Szlak Sośnicowicki (trasa: Trachy – Rzeczyce), a także dwa szlaki tematyczne – Szlak architektury drewnianej województwa śląskiego i Szlak Zabytków Techniki. Dodatkowo, przez powiat gliwicki prowadzi Szlak Stulecia Turystyki prowadzący z Rybnika do Tarnowskich Gór, między innymi przez leśne kompleksy.
Co zatem warto zwiedzić w Gliwicach i powiecie? Oto nasze propozycje:
Palmiarnia Miejska w Gliwicach
Na terenie dzisiejszego parku Chopina pierwsze szklarnie powstały około roku 1880. Obecna palmiarnia (przy ul. Aleksandra Fredry 6) wybudowana została w 1924 roku, ale od tego czasu była już wielokrotnie przebudowywana. Ostatnia modernizacja – dwóch ścian głównego pawilonu, zakończyła się pod koniec sierpnia 2022 roku. Teraz to nowoczesny budynek o powierzchni 2 tys. mkw., w którym rośnie niemal 6000 roślin, zaś najstarsze mają ponad 150 lat. Jest pięć pawilonów tematycznych; oprócz roślin znajdują się w nich między innymi terraria i akwaria. Dodajmy, że przed głównym wejściem znajdują się odlewy „Lwów ” wg modelu, z 1830 r. którego autorem był XIX-wieczny rzeźbiarz Johann Gotfried Schadow. Palmiarnia otwarta jest od wtorku do niedzieli (wtorek - piątek 9-18, sobota i niedziela 10- 18). Wstęp biletowany.
Radiostacja w Gliwicach
Przy ul. Tarnogórskiej znajduje się jeden z najciekawszych budynków nie tylko w skali województwa czy kraju. Radiostacja gliwicka to bowiem prawdziwy unikat. Trzy budynki, w tym budynek nadajnika, który można zwiedzać oraz drewniany maszt nadawczy powstały w latach 1934-36. Sam maszt, budowany od 20 maja do 9 października 1935 roku przez firmę Lorenz AG z Berlina, ma wysokość 111,1 m. To najwyższa istniejąca, wybudowana w całości z drewna konstrukcja w Europie, a także najwyższa drewniana wieża nadawcza na świecie. Maszt wybudowany jest z drewna modrzewiowego, łączonego przy pomocy 16 100 mosiężnych śrub, a w konstrukcji nie ma ani jednego stalowego gwoździa. Drabina, która prowadzi na szczyt ma 365 szczebli. Obiekt jest także znany z tzw. prowokacji gliwickiej z 31 sierpnia 1939 roku. Dziś jest oddziałem Muzeum w Gliwicach. Radiostacja jest nie tylko wpisana do rejestru zabytków, ale także na listę Pomników Historii oraz leży na Szlaku Zabytków Techniki województwa śląskiego. Teren wokół wieży jest udostępniony dla zwiedzających przez cały rok, tuż obok znajduje się też Park Sensoryczny (czynny zimą od 6 do 20, latem od 6 do 22) – wstęp jest bezpłatny. Natomiast budynek nadajnika, w którym znajdują się oryginalne urządzenia nadawcze można zwiedzać obecnie od piątku do niedzieli (piątek 10-16, sobota i niedziela 11-16). W soboty wstęp bezpłatny, w pozostałe dni biletowany.
Rezerwat „Las Dąbrowa” w Sośnicowicach i Gliwicach
To rezerwat leśny położony na terenie powiatu gliwickiego w gminie Sośnicowice, a także – częściowo – w Gliwicach, a ściślej: przy jego zachodnich granicach. W 2008 roku został tu utworzony obszar chroniony. Rezerwat to 76,63 ha lasu, posiada też dużą, liczącą 232,48 ha otulinę. W rezerwacie znajdują się trzy chronione siedliska przyrodnicze (łęg jesionowo-olszowy, podgórski łęg jesionowy i łęg wiązowo-jesionowy). Są tu też dwa gatunki chronione: wawrzynek wilczełyko i ciemiężyca zielona, a także inne, rzadkie w skali całego regionu rośliny. W rezerwacie żyje między innymi niezwykle rzadki dzięcioł białogrzbiety, występują też dzięcioł średni, jastrząb czy kruk. „Las Dąbrowa” można zwiedzać. Wytyczono ścieżkę przyrodniczo-leśną, która wyjaśnia m.in. antropogeniczne zagrożenie dla bioróżnorodności rezerwatu jakim jest tzw. neofityzacja drzewostanu (udział kasztanowca w naturalnym odnowieniu) i obecność inwazyjnych roślin (w tym przylądku rdestowca sachalińskiego).
Zamek w Chudowie
Pora ruszyć w powiat. W niedalekim Chudowie, wsi sołeckiej, znajdują się częściowo odrestaurowane ruiny renesansowego zamku, którego korzenie sięgają lat 30. XVI wieku. Znajduje się tu też 7-hektarowy park, a teren ten to pozostałość dawnych posiadłości rycerskich. W Chudowie znajduje się także inny zabytek, XVIII-wieczny spichlerz. Same ruiny są udostępniane zwiedzającym, a wieży znajduje się muzeum, które zajmuje kilka kondygnacji. W piwnicach oglądać można zrekonstruowaną ceramikę, a także fragmenty dawnej, średniowiecznej studni. W muzeum są też między innymi model zamku, dawne zdjęcia, rekonstrukcja pomieszczenia mieszkalnego i… XVI-wieczna latryna. Niedaleko ruin zamku stoi topola kanadyjska, Tekla. To pomnik przyrody od 1981 roku. Tekla to krzyżówka euroazjatyckiej topoli czarnej z amerykańską. Według pomiarów dokonanych w 2013 roku, jest najgrubszą jednopienną topolą kanadyjską w Polsce – ma 7,24 m obwodu. Według Rejestru Polskich Drzew Pomnikowych, daje jej to pozycję numer 36 na liście drzew w naszym kraju. Topola ma też dużą „dziuplę” – umeblowaną, z… drzwiami, oknem, ławą i stołkiem!
Zespół pałacowo-parkowy w Pławniowicach
Zespół pałacowo-parkowy w Pławniowicach znany jest też jako Pałac Ballestremów. Znajduje się przy węźle autostrady A4 z drogą krajową nr 40, 18 kilometrów od Gliwic. Obecny pałac wybudowany został w latach 1882-1885 (w miejscu istniejącego z 1737 roku, który wzniósł Zygmunt Mikołaj von Göerz), według projektu mistrza budowlanego Konstantego Heidenreicha z Kopic. Pałac miał pełnić rolę rezydencji rodzinnej Ballestremów, którzy przejęli te tereny w 1798 roku. Budowę pałacu zlecił hrabia Franciszek II Ballestrem, a koszt tej inwestycji oszacowany został wówczas na 386 000 marek. Pałac był własnością Ballestremów do roku 1945. To budowla trójskrzydłowa, charakteryzująca się tzw. stylem północnoniemieckim, który został wykształcony po wojnie francusko-pruskiej. Jest obiektem dwukondygnacyjnym, który powstał na planie litery „U”. Wysokie, czterospadowe dachy zdobią liczne wieże i wieżyczki, iglice, pinakle i lukarny. Elewacje zostały wykonane z cegły klinkierowej i są dodatkowo zdobione detalami kamieniarskimi. Nad obiektem góruje czworoboczna wieża z zegarem. Pałac w Pławniowicach często wykorzystywany do ślubnych zdjęć, ale nie tylko. Zwiedzać go można przez cały rok w niedziele (12:30-14:30), wtorki (14.00-15:30) i czwartki (14-15:30), a w okresie letnim dodatkowo w soboty (12.00 – 14.00)
Zamek w Toszku
Toszek powstał w XII wieku – miasto prawdopodobnie zostało założone w 1163 roku przez Bolesława Wysokiego. Znajduje się tu częściowo zrekonstruowany gotycki zamek z XIV i XV wieku, choć sama historia obronnych budowli w Toszku sięga najprawdopodobniej XI, a nawet X wieku – z czasów drewnianego grodu. Murowany zamek pojawił się na początku XV wieku. Przez wieki przechodził z rąk do rąk, był niszczony, co najmniej dwukrotnie trawiły go wielkie pożary. Po pożarze z 1811 roku nie planowano już jego odbudowy (należał wówczas do Abrahama Guradze, a jego rodzina była w posiadaniu zamku do 1945 roku). Ostatecznie w latach 1957-1963 zamek został częściowo odbudowany, a dziś jest siedzibą Centrum Kultury „Zamek w Toszku”. Do zwiedzania została udostępniona baszta zamkowa z punktem widokowym. Wieżę zwiedzać można od wtorku do piątku, w godzinach od 11:00 do 14:00 (ostatnie wejście) oraz w soboty, niedziela i święta od 11:00 do 17:00 (ostatnie wejście). Ceny biletów wstępu do Centrum Ekspozycji Historycznych Zamek w Toszku: 10 zł (bilet normalny) i 7 zł (ulgowy). Jest też możliwość zwiedzania zamku z przewodnikiem dla grup zorganizowanych.
Rynek w Pyskowicach
Sąsiadujące z Gliwicami Pyskowice są jednym z najstarszych miast Górnego Śląska (pierwsze wzmianki pochodzą z XIII wieku). Zresztą do dziś został zachowany średniowieczny plan centrum Pyskowic. Miasto powstało na prawie magdeburskim, co oznacza rynek znajdujący się w środkowej części miasta – z dużym ratuszem (we wczesnym okresie zapewne była to budowla drewniana), równolegle odchodzące od rynku ulice czy pobliski kościół parafialny z cmentarzem, obok którego była plebania i szkoła. Dodajmy: miasto od przedmieścia oddzielała fosa i do dziś zachował się jej fragment, znajdujący się ul. Poniatowskiego. Po tragicznych, wielkich pożarach z XIX wieku miasto odbudowano stosując tym razem nie drewno, a cegły, przy czym rynek i ratusz zachowały swoje pierwotne położenie. Wszystkie kamienice na rynku odbudowano od podstaw, według z góry przyjętego planu. Dachy pokryto dachówką, zaś ulice wybrukowano. W latach 30. XX wieku wybudowano na runku fontannę. Dziś rynek jest prawdziwą wizytówką Pyskowic, znajduje się tu też większość zabytków miasta.
Więcej o Gliwicach: TUTAJ.
