Bytomska Kolonia Zgorzelec, położona w odosobnieniu, między Łagiewnikami a Szombierkami, zyskała nowe oblicze. Zakończył się program rewitalizacji tego zabytkowego zespołu urbanistyczno-architektonicznego, złożonego z kilkunastu ceglanych familoków. 13 budynków komunalnych zostało podniesionych z całkowitej ruiny, 10 wyremontowano dzięki zaangażowaniu wspólnot mieszkaniowych i miejskiej spółki ZBM - TBS. Teraz Bytom może się chwalić swoim "Nikiszowcem", czyli przykładem osiedla patronackiego sprzed ponad 120 lat, które przetrwało dziejowe zawirowania w pierwotnej formie.
Koszt realizacji obu projektów rewitalizacyjnych to 40,5 mln zł, w tym dofinansowanie z UE: 35,5 mln zł.
W najbliższą sobotę, 15 czerwca o godz. 18.00 Stowarzyszenie Wrazidlok organizuje Rajzę po Kolonii Zgorzelec. - Wszyscy mieszkańcy Śląska, którzy nie potrafią pojąć, że mieszkamy w Raju powinien stawić się na naszą wycieczkę - zachęcają organizatorzy. - Nauczymy wszystkich, nieślązaków czy w swej istocie Śląsk jest. Opowiemy Państwu o budynkach wielorodzinnych, o śląskich rodzinach i hrabiach Tiele-Winkler. Każdy zostanie obdarzony nie za dużym słownikiem, dzięki czemu przyswoi sobie kilka śląskich słów. Spotykamy się przy Starej Pralni - budynek nr 31 (ulica Kolonia Zgorzelec, Bytom).
Wycieczkę poprowadzą:
- dr Łukasz Zimnoch
- Małgorzata Niesyto – Szmigiel
Organizatorzy proszą o wpłatę - cegiełkę na Stowarzyszenie Wrazidlok w wysokości 20 zł.
Najstarsze zabudowania Kolonii Zgorzelec mają ponad 130 lat
Budynki mieszkalne oraz usługowe (pralnia, piekarnia) Kolonii Zgorzelec (Sgorzelitz) zostały zbudowane w latach 1887-1901 jako osiedle patronackie dla robotników dynamicznie rozwijającej się huty żelaza "Hubertus" (przemianowanej na "Zygmunt").
"Przyjmuje się, że bezpośrednim inicjatorem powstania kolonii był Hubert von Tiele-Winckler - udziałowiec spółki (Kattowitzer AG fur Bergbau und Eisenhuttenbetrieb) i właściciel m.in. dóbr wokół Bytomia i Katowic" - pisze Michał Bulsa w książce "Patronackie osiedla robotnicze. Tom 1. Górny Śląsk"
W 1909 r. większość osiedla kupiła spółka, która była właścicielem kopalni "Paulus-Hohenzollern" (później "Szombierki"). Później dokupiła resztę. W sumie cała kolonia liczyła 167 lokali mieszkalnych.
Dzisiaj Kolonia Zgorzelec (ulica Kolonia Zgorzelec, Bytom) to jeden z nielicznych zachowanych w komplecie zespołów urbanistyczno-architektonicznych osiedli patronackich na Górnym Śląsku.
Zainteresowani familokami? My piszemy o nich namiętnie. Czytajcie:
- Zaniedbane zabytkowe familoki, urocze ogródki i obrzydliwe blaszane garaże. Taka jest Zandka w Zabrzu
- Prawdziwe miasto ogród, które przetrwało PRL. Familoki w Czerwionce-Leszczynach trzeba odwiedzić
- Rudzki Ficinus: najstarsze osiedle robotnicze na Śląsku z... sycylijskim klimatem? Tylko morza nie ma. Ani cegły!
Budynki mieszkalne (w sumie 34) wyczerpują definicję familoka, bo są takie same, zbudowano je z czerwonej cegły dla robotników, i dodatkowo stanowią zwarte osiedle. W 1994 roku Kolonię Zgorzelec wpisano do rejestru zabytków.
Domy były proste - 2-kondygnacyjne, bez architektonicznych wodotrysków. Jedynymi szaleństwami były murowany cokół, ceglane nadporoża okienne i drzwiowe oraz gzymsy międzykondygnacyjne. Mieszkania były 2- lub 3-izbowe. Z korytarza wchodziło się bezpośrednio do kuchni. Nie miały łazienek ani ubikacji - te znajdowały się na zewnątrz. Kolonia Zgorzelec aż do lat 90. XX wieku nie miała kanalizacji. (Interesujesz się Śląskiem? Zapisz się i bądź na bieżąco - https://www.slazag.pl/newsletter)
Kolonia Zgorzelec wstała z ruin
Zabudowania osiedla niszczały przez lata. Domy jeden po drugim były wyłączane z użytkowania (w sumie 14 w najgorszych czasach). W latach 90. przeprowadzono pierwsze remonty. Osiedle, poza wspomnianą kanalizacją, dostało też nowy wodociąg i sieć gazową. Kolejną rewitalizację miasto Bytom (bo ono teraz jest właścicielem większości domów) zaczęło w 2020 roku. Chodziło nie tylko o rewitalizację materialną, ale i społeczną. W sumie rewitalizacja Zgorzelca to dwa projekty, jeden związany z budynkami komunalnymi, drugi - z tymi, w których działają wspólnoty mieszkaniowe.
W budynkach komunalnych potrzebna była wymiana stropów, dachów, kominów oraz rektyfikacja, czyli prostowanie. Dokonano też renowacji elewacji, wymiany stolarki okiennej i drzwiowej z zachowaniem ich pierwotnego wyglądu. Wykonano też nowe instalacje wewnątrz budynku. Wszystkie prace były realizowane w uzgodnieniu oraz pod nadzorem Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
– To był bardzo trudny projekt pod wieloma względami. Cieszę się, że Kolonia Zgorzelec będąca kawałkiem dziedzictwa kulturowego Śląska została uratowana. Dziękuję gospodarzom miasta za współpracę i gratuluje mieszkańcom, którzy w tym odzyskanym po 120 latach stworzonym na nowo miejscu, będą zaczynać nowe życie - mówi Łukasz Konarzewski, Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków.
W ramach projektu remontowane były części wspólne budynków, zaś dzięki wkładowi własnemu z budżetu gminy w mieszkaniach przeprowadzone zostały wszystkie prace związane z doprowadzeniem lokali do stanu deweloperskiego w przypadku 7 budynków i pod klucz w przypadku 4 budynków. Docelowo wszystkie budynki będą wyremontowane pod klucz. - Do pierwszych czterech budynków wprowadzili się już pierwsi lokatorzy – mówi Magdalena Górak, dyrektorka Bytomskich Mieszkań.
W Zgorzelcu oczywiście musi być klopsztanga
Rewitalizacja obejmowała też teren między familokami. Powstały plac sportowy, place zabaw, nowe chodniki. Całości dopełniły elementy małej architektury, oświetlenie oraz nasadzenia zieleni, a także element stanowiący serce każdego śląskiego osiedla – klopsztanga.
Drugie życie zyska też 2-kondygnacyjny budynek dawnej pralni. Bytomskie Mieszkania we współpracy z Fundacją Habitat for Humanity przeprowadzą projekt adaptacji tego budynku na cele mieszkaniowe. Ma tu powstać 7 mieszkań, w tym 3 przeznaczone dla osób ze szczególnymi potrzebami. Ważnym założeniem projektu jest poprawa efektywności energetycznej budynku, dlatego w ramach modernizacji obiektu Fundacja Habitat for Humanity planuje wewnętrzną izolację ścian zewnętrznych budynku oraz zastosowanie odnawialnych źródeł energii.
Może Cię zainteresować:
