We jednym ze bytōmskich antykwaryjatōw naszli my na mało kolekcyjo fotografiji i kart, co przedstawiały ta stracōno tajla ślōnskigo miasta. 70. lata. Życie. Widać szildy ôd sklepōw: spożywczych, galanteryjnych, szportowego „Olimpijczyka”, z hutami, koframi i z metalowymi artykułami. Smażalnia ryb, aptyka, pora restauracyji, szynkōw i legyndarny kafyj „Ludowa”, co w nim – jak ôpowiadajōm starsi bytomianio – na klawiyrze przigrowała tak samo legyndarno pani ze mianym Eryka. Miasto. Robotnicze z plusym. Przed laty to do Bytōmia sie jeździyło z cołkigo Ślōnska na zakupy abo na wieczerzo. We ajnfachowyj smażalni ryb regularnie serwowali ôwoce morza, z kalmarami i krakym.
Te pruske klamory...
Ale ô co sie rozchodzi z tym wyjōntkowym pechym i porōma miesiōncami, co ich brakło? Tōż wyrok na bytōmski kwartał wisioł aby ôd roku 1972, kej na zlecynie prezydium Miyjskij Norodowyj Rady w Bytōmiu roznajmiyli kōnkurs na ôbrobiynie kōncepcyje przestrzynnego zagospodarowanio strzōdmieścio. Jakiś czas tymu my prezyntowali jedyn ze projektōw z tamtyj epoki. Przijmowoł jedno wielke burzynie miasta ôd Rynku (wtynczos placu Poli Maciejewskij) w zachodnim kerōnku. No tōż tyż kwartał przi Kościuszki, potym gyricht jak tyż gmach śledczego heresztu.
Take czasy? Ja. Idzie zacytować tow. Zdzisława Grudnia, co padoł, że w ślōnskich miastach skludzali „pruske klamory”, a zastympowali je „modernymi formami”. Tak było w Katowicach, co w nich w 1976 – bezma z dnia na dziyń – doszło do decyzyje ô zrōwnaniu ze ziymiōm tm. „Zōmku Wincklerōw” przi dzisiyjszyj Al. Korfantego. Ok, a pech Bytōmia polygoł na czym? Po piyrsze, na terynie GIÔ głowny modernizacyjny nacisk we 70. latach ôbyjmowoł Katowice. Możliwości i wyzwania były nojsrogsze, a i zōwizō cołko masa gierkowskich projektōw na dycki wylōndowała we szuflodach. W Bytōmiu faza burzynio przeciōngała sie z roku na rok, aż prziszoł rok 1979.
Jerzy Gottfried, szumny ślōnski architekt, ôpowiadoł mi kejś, iże keby zdymolowanie kwartału z lecy jakigo powodu sie ôdwlykło ô pora miesiyncy, to pewnikym blank by dō niego niy doszło. Towarzisze już tedy mieli cołko masa problymōw na gowie: z recesyjōm i społecznymi ôbawami na czele. We 1979 roku w samych Katowicach były ôdwołowane gigantyczne inwestycyje, jak choćby cyntrum kultury ze sztyryma scynami w Parku Kościuszki. Możno kej by bytōmski lokalny regyrōnek niy bōł taki zabiegliwy… Dyć zaroz potym my mieli wojynny stōn, śmierć architektury i modernizacyjnego zabiegu. Nojlepszy dowōd to dalszy los pl. Kościuszki.
We mōnografiji Bytōmia z 1979 roku Alfred Sulik pisoł: „Po wyburzeniu teroźnyj zabudowy, zakłodo sie zaczyńcie budowy towarowego dōmu Cyntrum w rejōnie ulic Pokoju, Jainty, Piekarskij i Kościuszki”. [Grzegorz 1]
Rujina? Radszyj zaniydbanio
Na budowa bele czego brakło pijyndzy. Koszt rozbiōrki zakōńczōnyj dopiyro we 1980 roku może potwiyrdzać, iże stōn kwartału bōł daleki ôd rujiny, co sygnalizowali niy ino lokalni kacykowie, ale i sami architekcio. Niy ôznaczo to ale, że kamynice przi downym Bulwarze były za symbol Bytōmia. Na niykerych fotografijach widać, iże były ôkropnie schacharzōne, co ino potwiyrdzo skandalicznie ujymny bilans industryjalnyj eksploatacyje Bytōmia, tyż za czasōw Gierka.
Co by było, kej by zespōł bytōmskich kamynic przetrwoł PRL? Przede wszyskim by niy było Agory, to na zicher. Niywykluczōne ale, iże we darymnych dlo miasta latach przełōmu XX i XXI stolecio, wyburzili by pojedyncze budōnki kwartału. Reszta by niszczała niymiyłosiernie, pewnikym do naszych czasōw. Ale możno dziynki tymu Bytōm by mioł jeszcze wiyncyj argumyntōw we dzisiyjszyj dyskusyji ô rewitalizacyji.
W galeryji wyżyj znojdziecie roztōmajte ujyńcia downego kwartału. Ôbrali my ale ino te z lot 50-70, kej ôstatecznie sie decydowały jego losy.
Może Cię zainteresować:
Grzegorz Kulik: We ôbrōnie jynzykowego puryzmu. „Moja ōma tak godała” abo „jynzyk sie zmiynio”
Może Cię zainteresować:
