Utrzymuje się wiele mitów dotyczących poparcia dla nazistów na Górnym Śląsku. Prześledźmy wyniki kilku ostatnich wyborów, podczas których NSDAP pięło się do władzy. Okazuje się, że na tle Niemiec o wiele trudniej było tu przebić się hitlerowcom z powodu silnej pozycji katolickiej partii Centrum oraz wpływów komunistów w robotniczych osadach aglomeracji. W 1930 roku wielki kryzys z impetem uderzył w Niemcy. Rząd prawicowo-centrowy nie przepchał swego programu cięć społecznych, a prezydent rozwiązał parlament. Nowe wybory ogłoszono na 14 listopada 1930 roku. Kampania była bardzo gorąca. „Szerokie koła naszego narodu - pisała „Oppelner Zeitung” – są przekonane o słabości systemu. Na pytanie jednak, co należy postawić na jego miejsce, poglądy są rozbieżne. Dyktatura silnego człowieka albo dyktatura proletariatu”. Pierwsze miejsce w rejencji opolskiej zajęła partia Centrum (234 tysięcy głosów), drugie – komuniści (110 tysięcy), a naziści dopiero czwarte (63 tysięcy głosów), ale i tak mogli mówić o sukcesie, gdyż poprawili wynik wyborczy o 8 procent (komuniści o 4 procent, a reszta partii albo straciła, albo pozostała na stałym poziomie poparcia).

Wyjście z marginesu

Przed tymi wyborami zwolennicy Hitlera na Górnym Śląsku byli marginesem politycznym. W styczniu 1931 roku było tu tylko 2286 członków NSDAP. W tym czasie podobna była liczba działaczy Związku Walki z Faszyzmem (Kampfbund gegen Faschismus), powiązanego z komunistami, który po roku liczył już 4300 osób (jego przywódcą był Franz Wuttke – robotnik z Biskupic, a wśród liderów byli także komunistyczny radny z Gliwic – Teodor Lellek i Józef Spyra z Bytomia). Ciekawe jest to porównanie do reszty Niemiec – okazuje się, że wpływy KPD (Komunistycznej Partii Niemiec) na Śląsku były silniejsze niż w reszcie kraju, a NSDP dwukrotnie słabsze od przeciętnej.

Kolejnym wielkim starciem były wybory prezydenckie wyznaczone na 13 marca 1932 roku. Większość partii tzw. weimarskich (np. socjaldemokraci, Centrum) zdecydowało się poprzeć dotychczasowego prezydenta Hindenburga, NSDAP zgłosiło Adolfa Hitlera, a KPD swojego lidera Ernsta Thalmanna. Ostatecznie Hindenburg wygrał przed Hitlerem i Thalamannem. Na Górnym Śląsku Hindenburg zostałby wybrany już nawet w I turze, a lepsze od średniej wyniki osiągnął kandydat komunistów. Hindenburg nie wygrał jedynie w powiecie kluczborskim. W Bytomiu i Zabrzu Thalmann wygrał z Hitlerem. Widać już jednak było przechodzenie bezrobotnych, mieszczan, chłopstwa, ale też młodzieży do obozu Hitlera, prowadzącego zresztą bardzo nowoczesną kampanię.

Druga tura odbyła się 10 kwietnia. Na polu walki pozostało trzech polityków: Hindenburg, Hitler, Thalmann. Wygrał stary marszałek zdobywając ponad 53 procent głosów. Na Górnym Śląsku Hitler wygrał tylko w Kluczborku.

24 kwietnia 1932 roku odbyły się wybory do Sejmu pruskiego, a w Prusach przy władzy utrzymywali się jeszcze socjaldemokraci. I znów największy przyrost głosów zyskała NSDAP. Ostatecznie Centrum zdobyło 5 mandatów, NSDAP – 4, KPD – 2, konserwatyści z DNVP i socjaldemokraci z SPD po jednym mandacie.

Zamach na Hitlera

„Z Bytomia donoszą: Już na kilka godzin przed rozpoczęciem się zebrania, na którem przemawiać miał Hitler zebrało się kilkanaście tysięcy osób. Również poza stadionem, zgromadziło się kilka tysięcy ludzi. Wstęp na stadion był stosunkowo dosyć drogi: bilety wstępu kosztowały od 1 do 10-ciu marek. Dla przywozu zwolenników Hitlera uruchomiono cały szereg pociągów nadzwyczajnych oraz liczne autobusy. Hitler przyleciał samolotem do Gliwic a stamtąd samochodem na stadion w towarzystwie całego sztabu” - to opis z dziennika „Polska Zachodnia” (19.04.1932).

Wiec odbył się 18 kwietnia na bytomskim stadionie miejskim (późniejszej „Polonii”). Po zakończeniu spotkania, około godziny 17, lider NSDAP miał samochodem wrócić na gliwickie lotnisko. Trasa powrotu wiodła przez Bobrek. Tam jednak działała grupa Związku Walki z Faszyzmem, licząca od 50 do 80 osób.

Według wspomnień, przed zapadnięciem zmroku grupa około 30 ludzi zebrała się w dwóch małych domkach stojących na wzniesieniu tzw. Cynkowni (nieopodal wznosił się budynek starej huty cynku), które panowało nad szosą wiodącą z Bobrka do Zabrza. Plan był dość prosty: zatarasować drogę i obrzucić wóz Hitlera kamieniami. Raczej nie nastawiono się na próbę zastrzelenia go.

Droga, którą miał przejechać Hitler, biegła u podnóża wzniesienia i właśnie w tym miejscu ostro zakręcała. Równolegle do drogi, wzdłuż rzeczki była polska granica – ledwo kilkadziesiąt metrów dalej. O 19.30 zauważono cztery limuzyny – a za nimi ciężarówkę z SA-manami. Tej wzmocnionej ochrony nie spodziewali się zamachowcy. Przystąpili jednak do akcji: zrzucili na drogę belki i wielkie kamienie na drogę. Pierwsza limuzyna rozbiła się. Pozostałe obrzucono kamieniami, gdy odezwały się strzały ochrony – stosunek sił był zdecydowanie na niekorzyść zamachowców, uzbrojonych tylko w kilka pistoletów. Rozproszyli się po pobliskich polach wykorzystując ciemność. Hitlera jednak w tej kolumnie nie było, jak donosiła bytomska prasa, gdyż miał zmienić plan pobytu.

Krew na ulicach

1 czerwca 1932 roku kanclerzem został Franz Papen. To sam szczyt kryzysu w Niemczech. Rząd skrócił okres pobierania zasiłków dla bezrobotnych z 26 do 6 tygodni i obniżył ich wysokość. Papen ogłosił się komisarzem Rzeszy dla Prus, usuwając pruski rząd SPD. Szybko doszło do masowej czystki w administracji, odwołano m.in. socjaldemokratycznego prezydenta policji z Opola. Na ulicach śląskich miast dochodziło już do regularnych starć. Na wiecach w Raciborzu i Bytomiu przemawiał były centrowy kanclerz Bruning, Hitler zawitał z kolei do Gliwic.

W wyborach 31 lipca 1932 roku w całych Niemczech zwyciężyła wówczas NSDAP, ale na Śląsku wciąż dominowało Centrum (35 procent głosów), choć hitlerowcy wskoczyli na drugie miejsce (29 procent), a komuniści osiągnęli 17 procent. Prasa niemiecka podkreślała jako niespodziankę na Górnym Śląsku: duży przyrost głosów KPD, klęskę polskiej listy wyborczej oraz brak sukcesu nazistów.

Hitlerowcy mieli już jednak 230 parlamentarzystów na 608 posłów Reichstagu. Zaczęły się zakulisowe rozgrywki w Berlinie. Hindenburg ogłosił nowe wybory 6 listopada 1932 roku w całej Rzeszy NSDAP straciła 4,3 procent głosów (na Śląsku 2,5 procent), komuniści w skali kraju zyskali 2,3 procent (na Górnym Śląsku nie zmieniło się poparcie dla nich). Dało się już jednak wyczuć znużenie wyborami, gdyż frekwencja zaczęła spadać.

Gra szła już na ostro. Tylko w ciągu półtora miesiąca – od połowy czerwca do końca lipca 1932 roku, hitlerowcy zamordowali 103 działaczy robotniczych. Straty NSDAP w ciągu całego tego roku miały wynieść 84 zabitych i 9715 pobitych. Do regularnych starć dochodziło także na Górnym Śląsku. W nocy z 9 na 10 sierpnia 1932 do domu komunisty Konrada Piecucha w Potępie wtargnęła bojówka SA i zastrzeliła go (chodziły też słuchy, że Piecuch był też powstańcem śląskim, ale nie ma na to dowodów, choć w KPD było wielu byłych powstańców). Proces zabójców Piecucha stał się głośny w całych Niemczech. Ich obrońca Hans Frank, późniejszy wielkorządca Generalnego Gubernatorstwa, tak bronił oskarżonych: „dwojako zasłużyli się Rzeszy niemieckiej, zabijając po pierwsze Polaka, a po drugie komunistę”.

Ostatni etap

Po ustąpieniu rządu Papena, gorączkowych negocjacjach ostatecznie 30 stycznia 1933 roku Hitler został mianowany przez Hindenburga kanclerzem Rzeszy. 1 lutego rozwiązano parlament, a 5 marca ogłoszono nowe wybory – Hitler chciał zdobyć bezwzględną większość. Już podczas kampanii wyborczej było czuć, że idą nowe czasy. 2 lutego wydano zakaz organizacji demonstracji przez KPD w całych Prusach, a prezydent rejencji opolskiej zakazał jej pobierania jakichkolwiek składek pieniężnych. w związku z prowokacją hitlerowską – podpaleniem gmachu Reichstagu, przeprowadzono też aresztowania górnośląskich działaczy SPD i KPD. Prezydent Rzeszy 28 lutego zawiesił ważność siedmiu artykułów konstytucji, likwidując prawo nietykalności osobistej, wolności słowa, prasy, zrzeszania, tajemnicy pocztowej i telefonicznej.

W warunkach panującego terroru NSDAP oczywiście odniosła sukces - nie okazała się najsilniejszą partią jedynie w Nysie oraz Oleśnie. NSDAP otrzymała z Górnego Śląska 6 mandatów, Centrum – 4, SPD – 1. Wszystkie mandaty komunistyczne zostały unieważnione.

Pod presją terroru odbyły się także wybory do Sejmu pruskiego 5 marca i Górnośląskiego Sejmiku Prowincjonalnego 12 marca. Wszystkie zakończyły się sukcesem nazistów, choć silną pozycję utrzymało Centrum – mniej zagrożone brunatnym terrorem niż lewica robotnicza. Śląski gauleiter Bruckner polecił 20 marca nie dopuścić do sejmiku 5 komunistycznych deputowanych. Bruckner zapowiedział: „Z brunatnej większości zrobiony zostanie bezwzględny użytek. Nie ma miejsca na rycerskość”.

---

Cieszymy się, że przeczytałeś nasz tekst do końca. Mamy nadzieję, że Ci się spodobał. Przygotowanie takich materiałów wymaga mnóstwo pracy i czasu od autorów. Chcemy, żeby zawsze były dostępne dla Was za darmo, jednak aby mogło tak pozostać, potrzebujemy Twojego wsparcia. Zostań patronem Ślązaga na Patronite.pl i dołóż swoją cegiełkę do rozwoju dobrego dziennikarstwa w regionie.