Elżbieta Korfantowa, jako pierwsza Pierwsza Dama Górnego Śląska, wychodzi z cienia słynnego męża. Inauguracja projektu "Maria - Elżbieta - Aleksandra. Trzy I Damy II RP?"

Miejsce inauguracji projektu Regionalnego Instytutu Kultury w Katowicach nie zostało wybrane przez przypadek. W kamienicy przy ul. Szafranka 9, którą dzisiaj zajmuje Muzeum Historii Katowic, mieszkała po I wojnie światowej, po powrocie z Londynu Elżbieta Korfantowa, jedna z bohaterek tego projektu. Zajmowała mieszkanie na drugim piętrze, po prawej stronie, o czym wiemy dzięki relacji dawnej dyrektorki Muzeum Historii Katowic Jadwigi Lipońskiej-Sajdak.

Inauguracja projektu "Maria - Elżbieta - Aleksandra. Trzy I Damy II RP?" w Muzeum Historii Katowic

Z okazji rozpoczęcia projektu wystawiono jednoaktówkę autorstwa Bożeny Donnerstag, w której trzy bohaterki (Elżbieta Korfantowa, Aleksandra Piłsudska i Maria Piłsudska) rozmawiają o swoim życiu. Dwie Polki i Ślązaczka, trzy nieco nieoczywiste Pierwsze Damy, odbywają zastanawiający, bardziej prywatny niż oficjalny, trilog o swoich losach, niezwykłych rolach, w które przyszło im się wcielać w prawdziwym życiu.

- Zależy mi na „wydobyciu" Elżbiety de domo Sprot Korfantowej na światło dzienne. Odtworzenie jej postaci poza stereotypowym wizerunkiem, , wyciągnięcie jej nie tylko zza wielkiego cienia Wojciecha Korfantego, ale pokazanie jej kobiecej autonomii i wyrazistej śląskości – wyjaśnia dr Małgorzata Tkacz-Janik, pomysłodawczyni i kuratorka projektu. – Elżbieta Korfantowa chodziła w stroju śląskim i mówiła po śląsku, o czym mało kto wie. W moim projekcie zostało pokazane po raz pierwszy zdjęcie Elżbiety w stroju śląskim, dzięki wielkiej uprzejmości Barbary Szmatloch – dodaje dr Tkacz-Janik.

Projekt polega na zestawieniu żony Wojciecha Korfantego w Roku Aleksandry Piłsudskiej i Wojciecha Korfantego z Aleksandrą Piłsudską i Marią Piłsudską, a także na pokazaniu, że wszystkie trzy pierwsze Pierwsze Damy II RP były na swój sposób nieoczywiste, że to był wielki eksperyment. Zarówno w sensie oficjalnym, jak i osobistym dla każdej z tych trzech kobiet.

Kochanka i odrzucona żona oraz wierna mężowi Pierwsza Dama Górnego Śląska

Fakty były takie: dwie Piłsudskie, kochanka i odrzucona żona z jednaj strony, a z drugiej wierna mężowi Korfantowa "Pierwsza Dama Górnego Śląska". Trzy żony nienawidzących się mężczyzn, wielkich politycznych przeciwników, pozostających do końca w sporze i walce. Proszę zauważyć, że to nie tylko patchwork herstoryczny, ale także historyczny. Polska pozszywana z kawałków niepodobnych do siebie, obejmuje granicami w 1922 roku także część Śląska, gdzie tradycje dochodzenia kobiet do praw są co najmniej wielonarodowe – niemieckie, polskie, austriackie. Ciekawy – w tym sensie jest rok 1919 – kiedy i Polki i Niemki, mając już prawo głosu i startu, wzięły udział w wyborach do Rad Gmin i Powiatów, np. w Glewitz, czy w Kattowitz.

- W projekcie trzy bohaterki, wiele łączy, bo były to prawdziwe Kobiety - Pistolety! - Każda z biografii w projektowej publikacji kończy się przesłaniem - co dziś dana bohaterka powiedziałaby współczesnym kobietom. Także na tym polega wartość projektu, na połączeniu z dniem dzisiejszym, bo pozwala zadać tytułowe pytanie (stąd znak zapytania w tytule) o to, czy dziedzictwo pierwszych Pierwszych Dam, a szerzej historia działań kobiet w przestrzeni publicznej może inspirować współczesne kobiety – mówi kuratorka projektu.

Projekt „Maria - Elżbieta - Aleksandra. Trzy I Damy II RP?" składa się z publikacji, zawierającej trzy herstorie, napisane przez znakomite biografki bohaterek:

• Elżbieta Jodko-Kula napisała rozdział o Marii Piłsudskiej,
• Barbara Szmatloch - o Elżbiecie Korfanty,
• Katarzyna Droga - o Aleksandrze Piłsudskiej.

W role trzech dam pomogą wcielić się trzy zrekonstruowane w Skoczowie kapelusze

Elementem projektu jest też jednoaktówka autorstwa wielokrotnie nagradzanej za śląskie teksty Bożeny Donnerstag. Scenariusz pełni rolę podstawy do fakultatywnego warsztatu teatralnego, który jest sednem projektu. Podczas każdego spotkania projektowego uczestnicy/uczestniczki najpierw słuchają wykładu o bohaterkach, potem – w grupach lub indywidualnie pracują nad tekstami z broszury i jednoaktówki, aby od-tworzyć sylwetki historycznych postaci, fakty, ale też emocje, prawdopodobne doświadczenia w pełnieniu roli Pierwszej Damy.

Wcielić się w bohaterki pomogą trzy pieczołowicie zrekonstruowane na podstawie archiwalnych zdjęć kapelusze. Rekonstrukcji podjęła się firma POLKAP SA – znana – już w czasach bohaterek manufaktura kapeluszy mająca oddziały najpierw w Raciborzu, a potem od 1924 roku także w Skoczowie. Cała scenografia mieści się w odnowionym, 100-letnim kobiecym kufrze podróżnym, który odrestaurowała i ozdobiła odręcznym malunkiem Izabella Musiałek z Bojkowa. Dziadek Pani Izabelli, Alojzy Kloska, był śląskim powstańcem, ale walczył też pod Piłsudskim w wojnie bolszewickiej.

Historia Trzech Dam pretekstem do spotkań, nie tylko w kobiecym gronie

Kuratorce projektu zależało, aby nic, co dotyczyło pracy nad projektem nie było przypadkowe. – Chodziło mi o emocjonalne zaangażowanie wszystkich twórców i twórczyń – od biografek przez dramaturżkę po stolarzy z Woodlandii z Suchej (pod Opolem), bez których stuletnie pudła na kapelusze nie byłyby tak wspaniale odnowione - tłumaczy Małgorzata Tkacz-Janik. - Emocje i talenty zawarte w elementach scenografii (skrzynia, pudła, mosiężne wieszaki i kapelusze), w tekstach oraz projekcie graficznym (zdjęcie Korfantowej w stroju śląskim, rezonowanie trzech biogramów) mają oddziaływać dalej. Podczas każdego warsztatu, jako inspiracja do tworzenia historii alternatywnej, wzmocnienie historii kobiet, przesunięcie akcentów opowieści na rzadziej rozpatrywane historycznie kwestie, jak drugoplanowość kobiet w przestrzeni publicznej, czy stereotypowe traktowanie ich ról, nawet wtedy, gdy zmieniały swą pozycję osobistymi sukcesami politycznymi, czy w walce z często samotną codziennością - dodaje.

Spotkania projektowe maja być realizowane do końca 2025 roku. Publikacja i spektakl to jedno, ale równie ważnym elementem są konteksty spotkań, których tematem mogą być m.in. śląska herstoria, dziedzictwo Pierwszych Dam, kobiety w sferze publicznej i biznesie.

– Jestem otwarta na wspólne organizowanie spotkań. Publikacja oraz zrekonstruowane kapelusze Aleksandry Piłsudskiej, Marii Piłsudskiej i Elżbiety Korfantowej, które pozwalają performować biografie bohaterek są świetnym punktem wyjścia do przeróżnych spotkań – edukacyjnych, politycznych, historycznych i herstorycznych. Do budowania pamięci na faktach, ale też do snucia najbardziej szalonych scenariuszy. Zapraszam do kontaktu – mówi dr Małgorzata Tkacz-Janik.

Projektowi Instytutu Korfantego partnerują: POLKAP SA, Muzeum Historii Katowic, matronuje: Fundacja Muzeum Historii Kobiet, Stowarzyszenie Szlakiem Kobiet.

Więcej o projekcie: https://instytutkorfantego.pl/maria-aleksandra-elzbieta-trzy-i-damy-ii-rp/