Frankensteinowske motywy ze zabiegym wrażało sie we inksze działy fantastyki, bp. we „Star Trek” abo „Gwiezdnych Wojnach” (kaj imperatōr Palpatine ciepoł blicami na muster tych ze klasycznego „Frankensteina”). Potwora ôd Frankensteina umiyniyła sie we ikōna popkultury. Przi tym wziōnła miano ôd swojigo fabularnego twōrcy, bo ludzkość z wiynksza jak myśli „Frankenstein”, to mo przed ôczami niy szalōnego eksperymyntatora, ino stwora, co mu niy ino na swoje niyszczyńście ôn doł żywobycie.

Narodziny ôd Frankensteina

Czymu ale Shelley swojymu tytułowymu bohatyrowi dała miano „Frankenstein”? Żeby sprōbować ôdgadnōńć, cofnijmy sie do 1816 roku, kej we Szwajcaryji dzioły sie doś niyôbyczajne literacke warsztaty. W dōma u lorda Byrona (ja, tego) zebrała sie grupa literatōw, co postrzōd nich ôkrōm niego samego byli poeta Percy Shelley, ôd niego kochanka Mary Godwin (już hned Shelley) i John William Polidori. Artyścio, możno trocha im sie miyrzło, zrobiyli sie kōnkurs we wymyślaniu berōw (dzisiej by my pedzieli, że ze gatōnku horror). I tak we gowie ôd Miss Godwin, a zaroz Mrs Shelley zakiołkowała idyjo na „Frankensteina”. Wydała go za kole dwa lata.

Ale skōnd Frankenstein? Znowcy i badocze dowajōm pozōr na to, że we towarzistwie ze Szwajcaryje bōł John Polidori. To była sama we sobie niyôbyczajno postać: żodyn inkszy, ino Polidori to je autōr piyrszego we historyji wampirycznego rōmanu (pod tytułym, toć, „The Vampyre”). Polidori to bōł erudyta, pasyjōnowały go niyôbyczajne gyszichty ze przeszłości. Tōż możliwe, że ino ino znoł jedna tako gyszichta, ale tyż ô nij ôpowiedzioł kamratōm. Ôna była ze Ślōnska, a trefiyła sie we mieście Frankenstein.

Horror we Frankensteinie

Nazwali ja „afera kopidołōw”. We latach 1606-1607 we Frankensteinie (kaj żodnymu sie jeszcze niy śniyło, że kejś ôno sie przemianuje na Ząbkowice Śląskie) skozali na śmierć i straciyli siedymnościoro ludzi. Ôbskarżyli ich ô profanacyjo trupōw, bezma wykorzistowanych do rychtowanio giftu używanego potym przeciw spōłmiyszkańcōm. We mieście prawie panowoł mōr, co wierza bōł za prziczyna psychozy i we efekcie cołkij afery. To była głowno przeciepka, ale torturowane niybogi prziznały sie tyż do siyły inkszych. Skōńczyli na stosie, niykerzi byli nojprzōd ôkaleczyni.

Motyw profanacyje trupōw, ôbecny przeca tyż we „Frankensteinie” ôd Shelley, mōg jij wpaś do gowy po tym, jak usłyszała ôd ôczytanego Polidorigo gyszichta za Frankensteinu. I beztōż take miano dała swojymu bohatyrowi.

Toć, to je ino teoryjo. Frankensteinolodzy propōnujōm tyż alternatywne wytuplikowanie. We 1815 roku Shelley rajzowoł bez Europa, przejyżdżoł bez dolina Rajnu i tam stanōł we miyjscowości Gernsheim. 17 kilōmetrōw ôd nij je zōmek Frankenstein, niysławny skuli eksperymyntōw XVII-wiecznych alchymikōw.

Na kraju wielkij puszcze

Możno jednak istniyje coś, co wesprze ślōnsko kandydatura Frankensteinu? Toć, istniyje taki ślod. Niy ma pewny, je słaby... ale je. Ôczy ôd Mary hned już abo i cołkym Shelley przi pisaniu „Frankensteina” mogły aby roz wejzdrzeć na Ślōnsk, jeźli je w nim taki fragmynt:

Jedyn dżyntelmyn wybroł sie na nowiydzka do kamrata, co miyszkoł na kraju wielkij puszcze we wschodnich Niymcach.

Wielko puszcza we wschodnich Niymcach? Ku spōmniyniu: wschodnie Niymcy to wtynczos dzisiyjsze zachodnie ziymie ôd Polski: Pōmorze, Wielkopolska i... Ślōnsk. I richtich, ôd Tucholskich Borōw na Pōmorzu po Dolnoślōnske Bory ciōngnōm sie tam lasy. A naprowda jeszcze dalij, bo na połednie stamtōnd zaczynajōm sie Sudety. Mary Shelley richtich mogła kojarzić Ślōnsk, a jeźli ja, to tyż nasz ślōnski Frankenstein.

Sprawa by szło wyklarować ustalyniym, fto bōł za muster tego literackigo kamrata dżyntelymna. Możno znajōmy ôd kogoś ze towarzistwa znad Gynewskigo Jeziora? Wert by go poszukać.