Historia Pałacu Kultury Zagłębia zaczęła się już w pierwszych miesiącach 1945 roku – od wizyty w Zagłębiu późniejszego wojewody śląsko-dąbrowskiego, a ówczesnego pełnomocnika rządu dla Śląska i Zagłębia – Aleksandra Zawadzkiego. Zawadzki zaniepokojony warunkami, a jakich pracowali aktorzy jednego z teatrów robotniczych, uznał, że wybudowanie w Dąbrowie Górniczej dużej placówki kulturalnej będzie dobrym pomysłem. Komitet budowy „Domu Kultury” zawiązano jednak dopiero cztery lata później. Projekt opracował znany architekt Zbigniew Rzepecki, ten sam, który jeszcze w latach 30. stworzył Dom Powstańca Śląskiego. Przypomnijmy: katowicki gmach, wybudowany w stylu funkcjonalizmu, został potem wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego.
Pierwszy projekt Rzepeckiego, z 1950 roku, jak pisała Anna Syska, historyczka architektury, dziś miejski konserwator zabytków w Tychach, „został zweryfikowany przez kosztorys”. Zrealizowana została dopiero druga koncepcja, przedstawiona przez architekta jeszcze w tym samym roku. „Pod kątem przestrzennym znacząco odbiegała od poprzedniej wersji, ale pod kątem funkcjonalnym była jego pochodną. Przyszły dom kultury miał już zrealizowany później kształt i lokalizację. W nowej koncepcji miał najważniejszą pozycję w układzie kompozycyjnym, wyznaczał oś symetrii placu, jemu były podporządkowane planowane w sąsiedztwie budynki ratusza i użyteczności publicznej o bliżej wówczas nieokreślonej funkcji” – opisywała w swojej pracy Anna Syska.
Nie dom, a raczej pałac
Budowę „Domu Kultury” w Dąbrowie Górniczej rozpoczęto w 1951 roku, zaś generalnym wykonawcą tej wielkiej wówczas inwestycji było Zjednoczenie Budownictwa Miejskiego w Sosnowcu. Prace trwały siedem lat. 11 stycznia 1958 roku oficjalnie otwarty został „Dom Kultury Zagłębia”. – Obiekt tego typu należy się Zagłębiu Dąbrowskiemu za jego rewolucyjne tradycje za długoletnią walkę, którą szczyciła się cała klasa robotnicza i międzynarodowy ruch robotniczy. Wykorzystajcie go jak najlepiej – przemawiał Zawadzki, co skrupulatnie odnotowano w kronikach PKZ. Do gmachu, dodajmy, jako pierwszy wprowadził się Wydział Kultury Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach.
Słynny dąbrowski PKZ zmieniał nazwę kilkukrotnie. Nie bez przyczyny. Dom Kultury Zagłębia – z powodu swoich rozmiarów – dla mieszkańców szybko stał się „pałacem”. Nic więc dziwnego, że w 1964 roku przekształcono go właśnie w Pałac Kultury Zagłębia. Później, w latach 90. zmieniono nazwę na Dąbrowski Pałac Kultury, ale od roku 2000 znów jest Pałacem Kultury Zagłębia, czyli popularnym PKZ-etem.
Sam – trzykondygnacyjny, budowany z zachowaniem symetrii – budynek budził zresztą od początku wiele kontrowersji; te rozmiary (kubatura przekraczała 60 tysięcy metrów sześciennych!), bryła, elewacja z czerwonej cegły i piaskowca, a do tego charakterystyczne dla socrealistycznej architektury bogate wykończenia (wieża zdobiona attykami, poddasze w kształcie korony) i wreszcie majestatyczne hole (zajmujące w sumie 1900 mkw.) oraz reszta wnętrz z kolumnami, wykończone marmurem. Słowem: rozmach. Poprawka: monumentalny rozmach. A przecież kontrast był tym większy, że wokół budowanego gmaszyska były pola i dopiero tworzył się „krajobraz robotniczy”… Były też inne problemy. Najwyraźniej jakość części materiałów wykorzystanych podczas budowy nie była najwyższa, ponieważ konieczne były częste remonty. Dostało się i Rzepeckiemu, któremu zarzucono „bezużyteczność” tak dużych korytarzy w gmachu.
Koniec końców, socrealistyczne dzieło architekta – choć już po jego śmierci – zostało jednak docenione jeszcze w czasach PRL. W listopadzie 1979 roku Pałac Kultury Zagłębia został wpisany do Krajowego Rejestru Zabytków. W uzasadnieniu wyjaśniano, że „obiekt jest wybitnym przykładem socrealistycznej architektury w Polsce Ludowej”. PKZ jest też od dziesięcioleci wizytówką, a wręcz symbolem Dąbrowy Górniczej. Co więcej, jego budowa miała wielki wpływ na rozwój całego centrum miasta.
Od Zawadzkiego do Mrożka
Od początku funkcjonowania Pałacu Kultury Zagłębia działały w nim między innymi Amatorski Klub Filmowy „Zagłębie”, Teatr „Forum”, kluby zainteresowań, a także zespoły muzyczne. Od 1958 roku w gmachu swoją siedzibę miała Miejska Biblioteka Publiczna im. Hugona Kołłątaja, będąca jedną z najstarszych placówek kulturalnych całego Zagłębia. Repertuar wydarzeń scenicznych oraz tematyka wystaw w tamtych, trudnych czasach były jednak dość monotonne. Przykłady? Proszę bardzo. Tematykę z czasów głębokiego PRL przytacza jedna z publikacji PKZ: „Związek Radziecki dzisiaj”, „Dzierżyński – Rewolucja – Socjalizm”, „Osiągnięcia gospodarcze ZSRR”, „Osiągnięcia zakładów pracy w XX-leciu PRL”, „Największe dokonania przemysłu NRD”. Swoją siedzibę miał tu także „pielęgnujący stosunki polsko-radzieckie” klub „Przyjaźń”. W Pałacu Kultury Zagłębia działało ponadto Muzeum Historii Ruchów Robotniczych im. Aleksandra Zawadzkiego.
Trzeba jednak wspomnieć i o tym, że od 1960 roku działał tu Amatorski Klub Filmowy „Zagłębie”, czyli jeden z najstarszych tego typu klubów w Polsce. Dwanaście lat później powołano do życia Dyskusyjny Klub Filmowy „Kadr”; wśród gości DKF byli między innymi Gustaw Holoubek i Agnieszka Holland. Z kolei już w XXI wieku PKZ stał się siedzibą Kina Studyjnego „Kadr”. Działały tu też kluby młodzieżowe, koła zainteresowań, organizowano spotkania dla rencistów i emerytów. Jak przypominają kroniki PKZ, na przełomie lat 1970/1971 Pałac Kultury Zagłębia objął patronat nad Polskim Towarzystwem Miłośników Astronomii. Tylko w latach 1983-1987 członkowie zrzeszeni w Towarzystwie Obserwatorów Słońca dokonali 17 tysięcy 423 obserwacji. Już po transformacji ustrojowej, w 1991 roku Pałac Kultury Zagłębia stał się siedzibą Państwowej Szkoły Muzycznej I stopnia im. Michała Spisaka.
„Przez lata estrada Pałacu Kultury Zagłębia gościła wybitnych artystów z całej Polski. Zorganizowano tysiące spektakli teatralnych, koncertów, recitali, oper, operetek oraz wystaw malarskich i fotograficznych. Gościli tu aktorzy największych scen teatralnych z całej Polski. Na kartach kronik swoje wpisy pozostawili m.in.: Sławomir Mrożek, Tadeusz Różewicz, Wojciech Kilar, Krystyna Prońko, Anna Jantar, Krystyna Janda, Czesław Niemen czy Hanka Bielicka” – czytamy w kronikach PKZ.
Pałac Kultury Zagłębia z przewodnikiem
W latach 2011-2014 doszło do generalnego remontu Pałacu Kultury Zagłębia. Za sprawą inwestycji, która kosztowała niemal 60 milionów złotych, zmodernizowano między innymi scenę Sali Teatralnej, stworzono kawiarnię, oczyszczono i uzupełniono marmurowe schody, ściany i posadzki, odrestaurowano ponadto boazerię, parkiety, drzwi, a nawet żyrandole. Zmieniło się również samo otoczenie PKZ. Mimo remontu instytucja jednak nie zawiesiła swojej działalności (prowadzono ją w byłej siedzibie Szkoły Muzycznej przy ul. Wojska Polskiego), co oznacza, że dąbrowskie centrum kultury działa nieprzerwanie od 1958 roku.
Pałac Kultury Zagłębia to część historii, nie tylko miasta, ale i całego regionu. Co więcej, można go zwiedzić, jak muzeum – z przewodnikiem. Wystarczy skontaktować się telefonicznie (32 733 88 28) albo mejlowo (promocja@palac.art.pl) z działem marketingu PKZ, aby umówić się na konkretny dzień i godzinę. Także w weekendy. Zwiedzać Pałac Kultury Zagłębia mogą nie tylko grupy zorganizowane, ale także rodziny czy pojedynczy turyści. Jak dojechać na miejsce komunikacją miejską? Pałac Kultury Zagłębia znajduje się na placu Wolności, a przystanek Dąbrowa Górnicza Centrum jest oddalony od PKZ zaledwie o kilka minut. Zatrzymują się tam autobusy kursujące nie tylko z różnych miast Zagłębia, ale także linie metropolitalne z Katowic (M2). Komunikacja tramwajowa – z powodu prowadzonych prac – zastąpiona jest linią zastępczą (T-21). Dobra okazja do odwiedzenia PKZ nadarza się już teraz, podczas trwającego II Międzynarodowego Festiwalu im. Michała Spisaka.
Może Cię zainteresować:
