Hned wszyscy mōmy familijo we Niymcach, a to skuli tego, że moc Ślōnzokōw niy umiało ściyrpieć żywobycio we kōmunistycznyj Polsce i uciekło do Efu. Ludzie mieli rozmajte spōsoby na dostanie pasu. Moja ciotka bez przikłod pedziała, że chce pojechać do Belgije poduczyć sie francuskigo. Urzyndnik prawie umioł po francusku, ale ôna na szczyńście tyż, tōż jak ja wziōn wypytować ô jakeś rzeczy we tym jynzyku, to umiała ôdpowiedzieć. Toć, do Belgije niy dojechała. Wysiadła z cuga we Niymieckij Federalnyj Republice, kaj szukała lepszego życio.

Tego samego szukali nojczyńścij inksi Ślōnzocy, co przed niōm ôpuszczali ta ziymia.

Ślōnski rycerski wander

We XV wieku bez przikłod, skirz tego, że we Ślōnsku była siyła małych państewek, kaj ciynżko było jakoś srogo karyjera zrobić, to ślōnscy rycerze nojmowali sie do dinstu przi wojsku u Krziżokōw, Polokōw, Luksymburgōw i dalij na zachodzie. We tamtych czasach Ślōnsk to bōł jedyn ze nojważniyjszych terynōw we Europie, kaj sie werbowało do nojymnych armiji. Ôni wierza egzystyncyjo mieli pewno, ale chcieli na zicher przisużyć sie do lepszyj pozycyje ôd swojij familije we prziszłości.

Nojciekawszy ale chyba czas wandru Ślōnzokōw to XIX wiek i poczōntek dwudziestego.

Za chlebym do Ameryki

Po prowdzie z wiynksza wszyscy znōmy historyjo tego, jak ksiōndz Leopold Moczygemba społym ze porudziesiyńciōma ślōnskimi familijami wziōn budować nowy dōm we Teksasie we 1854 roku. Skirz tyj ymigracyje we ślōnskim jynzyku mōmy dzisiej take blank teksaske słowa jak „furgocz” (fliger) abo stare ślōnske ze nowym znaczyniym, jak „szczyrkōwka” (wōnż, co na kōńcu mo coś choćby szczyrkōwka do dziecka). Potōmkowie ôd ślōnskich ymigrantōw we Teksasie miyszkajōm dzisiej we wioskach Panna Maria, Cestohowa i Pawelekville.

Trocha mynij znano je ymigracyjo do Brazylije, kaj we 1876 przekludziyło sie bez 300 ôsōb ze Siołkowic, Popielowa, Noroka i poru inkszych wsi. Za nimi we nastympnych latach popłynyły nastympne setki. Ôni tyż majōm tego, co ich pociōng za sobōm. Nazywoł sie Sebastian Woś i bōł ze Siołkowic. Ôn niy bōł za ksiyndza, ino to bōł chop, co niy chcioł przi wojsku sużyć, tōż uciyk do Anglije, a potym do Połedniowyj Ameryki. Nojprzōd ściōng do Brazylije poradziesiōnt ôsōb, a potym te setki, coch ôd nich zaczōn. Ślōnscy ymigrańcio założyli we stanie Parana ôsada Pilarzinho, kaj utrzimali swōj jynzyk, chocioż wiymy, że we nowszych czasach siōngła ich polōnizacyjo, bo dzieci wziōnły przichodzić ze szkoły i poprawiać starych, że sie niy godo „godać”, ino „mōwić”. Mōm nadzieja, że jeszcze niy wszysko stracōne i hned ôdzyskōmy tych ludzi, bo ôni sōm przeca naszo żywo kulturowo erbizna.

Do światu szli tyż Ślōnzocy niymieckigo ducha, bo we Australiji je pora miyjsc, co sie kejś nazywały „Neuschlesien”. We USA idzie znojś tyż niyjedna miyjscowość, co sie nazywo po jakimś miyjscu we Ślōnsku.

Ucieczka przed nazizmym

Jeździyli tyż po świecie ślōnscy Żydzio. Po przechycyniu ôd nazistōw władzy we Niymcach do Ameryki wyjechała libsta ôd Franza Kafki, Felice Bauer z Prudnika. To samo musioł zrobić Fred Löwenstein, co we 1938 roku wyjechoł do Belgije, we 1940 do Australije, zmiyniōł nazwisko na Lowen i poszoł za fest nadgrodzanego projektanta mebli. Umar we 2005 roku za Kawalera Ôrderu Australije.

Lepsze życie na wschodzie

Nojmynij ale ôczekowany i nojmynij zbadany kerōnek ślōnskij ymigracyje to chyba Biołoruś. We krysie Petrykōw sōm wsie Glinka i Bryniewske Ślōnzaki. Ôbie powstały pod kōniec XIX wieku. Ci, co tam miyszkajōm, ôni na swoja gwara godajōm „ślōnzacko”. Niy wiym, jeźli istniyje jake ôpracowanie ô nich ôkrōm jednego, co je idzie znojś we zbiorze „Polskije gowory w SSSR” ze 1973 (informacyje podowōm za Irydōm Grek-Pabisowōm, co ô tym pisze we artykule „O leksykograficznym opracowaniu kilku mniej znanych odmian polszczyzny mówionej na dawnych kresach północno-zachodnich”), kaj W. Werenicz ôpublikowoł dwa krōtke teksty ze tych wsi i na zicher to niy ma ino cufal, że we „Ślōnzakach” je „ślōnzacko” gwara, bo sōm tam słowa „galŏty”, „zŏpaska”, „szybōnek”, „zŏgōwek” (zapisuja je we połnym ślabikorzu, bo ôni je wyrzekajōm ze dyftōngami, tōż bp.: zoupaska) i inksze, co klarownie skazujōm na jejich ślōnske pochodzynie. Wiadomo, że biołoruscy Ślōnzocy już przed II światowōm wojnōm przechodziyli na biołoruski jynzyk ze wnukami, tōż niy wiymy, wiela ze tego ślōnskigo jynzyka tam ôstało.

Możno ftoś kejś to zbado i ôpisze?