Tōż „cultural cringe” to gańba i uniżōność we kulturowym kōntekście. Australijocy dali pozōr na to, że na wszysko swoje patrzeli bez pryzma Lōndynu. Jakiś pisorz mōg dziesiyńć lot wydować we Australiji nojlepsze rōmany, ale dopiyro jak go dojzdrzeli we metropoliji, to dostowoł u siebie w dōma pas na era dobrego pisorza ze zaznaczyniym, że ôd niydowna sie ô nim tak dobrze godo we Lōndynie. Sporziły sie tytuły „australijski Burns”, „australijski Kipling” itd.
Ta gańba niy kōńczy sie na literackim kōnszcie. Kulturowy krindż zatruwo wszyske elymynta życio i kludzi do tego, że ludzie wszysko swoje widzōm za gorsze. Tuplikuje sie, że to je kolōnialno myntalność, a dyskusyjo nad kulturowym krindżym dokludziyła do stworzynio australijskij postkolōnialnyj teoryje, co sie ja rozwijo na jejich uniwerzytetach.
Polski krindż
Patrza na polsko kultura i myntalność i niy poradza przestać ich widzieć gynau we rōmie kulturowego krindżu. Wiela we Polsce je tych „Paryżōw pōłnocy”, „małych Rzimōw”, „polskich Atyn”? Jak ftoś kajś sie zablysknie, to zaroz sie mu ôdbiyro tożsamość i przibijo etyketa: „polska Bardot”, „polska Marilyn Monroe”, „polski Brad Pitt”, „polski Bill Gates”. Gminy we ôkolicy rezerwatu „Dolina Pięciu Jezior” we zachodniopōmorskim wojewōdztwie je tak gańba być sobōm, że reklamujōm go kōmbinacyjōm „Szwajcaria Połczyńska. Polski Yellowstone”.
Bliskim tymu symptōmym kulturowego krindżu je doszukowanie sie polskich korzyni we kożdyj gwiozdce, co kajś na świecie robi karyjera. Przed tydniym WP Kobieta szmyrała lokalne ego artykułym ô tym, jak to Elizabeth Debicki „z dumą opowiadała o swoich polskich korzeniach”. To ale ani niy musi być gynau ta ôsoba, co robi karyjera. „Mąż Kamali Harris ma polskie korzenie” roznajmiōł w piōntek portal RMF FM. Za to co sie patrzi na jakiś szpil, to zaroz trza usłyszeć, że je „polski akcent” i sie przewiadujymy, że trowa przed szpilym kosiōł chop z Brighton, co sie roz ôpiōł we Krakowie z kamratami.
Fajno Polska zamiast kopije Zachodu
Tyn polski krindż niy kōńczy sie na samym godaniu i przidowaniu sie ery, żeby sie lepij na serduszku robiyło. Krindż to wrodzōno tajla polskij myntalności i siyła, co kludzi kożdego we tym kraju. We Polsce ludzie niy poradzōm patrzeć na sprawy inkaszyj jak z perspektywy Zachodu, tōż mało kōmu sie marzi budować fajno Polska jako autyntyczno Polska, a niy kopijo Zachodu. Zaś z drugij strōny ci, co tak tego Zachodu niy ciyrpiōm, ôni chcōm niy Polski jako takij, ale ôpaczności Zachodu. Nojbarzij zdrzytelnie to je widoczne we polityce, kaj lewica sie burzi ô rzeczy, co ich w Polsce nigdy niy było, a prawica sie burzi ô rzeczy, co ich w Polsce nigdy niy bydzie.
Krindż to niy ma tyż nowe zjawisko. Cołki tak naprowda syns wydanego hned 150 lot tymu nazod „Jōnka Muzykanta” to pokozanie patologicznyj ślepoty na wszysko, co naôbkoło. Poradziesiōnt lot przed Sienkiewiczym dowoł na to pozōr Stanisław Jachowicz wierszym „Wieś” i słowami w nim, co je dzisiej kożdy zno: „Cudze chwalicie, swego nie znacie. Sami nie wiecie, co posiadacie”.
Jak Zachōd ô nos niy godo, to nos niy ma
Jedyn ze efektōw polskigo krindżu to je tyż polske sprawowanie sie przi lokalnych myńszościach. Niy ma co sie ôszydzać, że sprawy Ślōnzokōw abo Wilamowianōw to je coś, w co wierzōm politykrzi ôd cyntrum na lewo, co niy sōm ze Ślōnska. Dō nich to je prosto polityka i rozwożynie, co sie ryntuje, a co niy. Spōminajōm mi sie zaroz tyż dwa byzuchy na Campus Polska Przyszłości, kaj rok po roku żech bōł na dyskusyjnych panelach ô etnicznych myńszościach we Polsce. Na ôbōch było po poranoście ôsōb ze tych setek polskij modzieży, co sama siebie widzi za moderno i fajno. Etniczne myńszości we Polsce tyj modzieży niy interesujōm, bo niy noleżōm do dyskursu Zachodu. Moga sie wetnōńć, że ta polsko fajno modziyż wiyncyj wiy ô Indianerach Navajo aniżeli ô Wilamowianach.
Za to z przeciwnyj strōny mōmy wrogość do myńszości niy bez to, że ône sōm richtich niybezpieczne do Polski, ino bez to, że ta wrogość wyniko ze wielopokolyniowego wiedzynio sie rady ze krindżym we jedyn paradoksalny spōsōb: szowinizmym. Polocy bez cołke wieki sami siebie futrowali myntalnościōm ô swojij prowincyjalności, a we tym samym czasie sie indoktrynowali gyszichtami ô swojij wielkości, co miało gynau tyn kōmpleks prowincyje załagodzić. W efekcie we polskich gowach Polska i polskość sōm wielke i szumne, ale kajś tam głymboko siedzi tyn strach, że sōm słabe i niyatrakcyjne. Tōż je cołko masa ludzi pysznych na swoja polskość, ale przerażōnych, że ftoś może ta polskość krytykować, abo – co jeszcze gorsze – ôdciepnōńć.
Skuli tego żodno zmiana prawa tak prowda pedzieć niy zmiyni polskigo stōsōnku do etnicznych myńszości. Polocy sami muszōm siebie zmiynić i naprowda uwierzić, że jejich kultura je co wert.
