Grzegorz Kulik: Prywatność we necu abo jak (niy idzie) żyć bez Amerykanōw

Jak mi było trzinoście lot, toch pojechoł do Efu na byzuch. Jedyn dziyń świyntyj pamiyńci ujek Helmut urzykoł, że jak Niymcy grajōm, to wszyscy sōm przeciw nim, choćby grali ze Brazylijōm. Do mojigo trzinostolatowego rozumu sprawa była prosto. Zaroz żech sie sprzeciwiōł, że niy idzie przeca wtynczos być za Brazylijōm, bo Niymcy sōm z Europy. Ujek sie ôśmioł, ale niy dyskutowoł, a moja mama do dzisiej to roz za kedy spōmino.

Pisało sie tedy rok 1996 i jo we tamtych czasach bōł pyszny Ojropejczyk, ale bōł żech tyż zaślepiōny miyłościōm do Ameryki abo barzij do jeji kōncka, co sie nazywo USA. Swoja admiyracyjo do tyj tajle świata żech wyniōs ze jejich popkultury, coch ja bezkrytycznie dōndoł. To ôna mi przedała idyje ô ziymi wolnych ludzi i amerykańskim śniku.

Tak dugo jak żech niy mioł dostympu do dziynnego ôbrazu ôd Ameryki, ta moja miyłość dō nij durch jakoś twała. Wszysko wziōnło sie zmiyniać, jak jejich społecznościowe media i inksze zerwisy zaczły brać plac lokalnym. Amerykańsko myntalność i zachowania to były do tego mōmyntu ciekawostki, co sie na nie szło z daleka dziwać. Ze totalnōm dōminacyjōm amerykańskich fiyrmōw we cołkim przestrzyństwie online ône ale niy sōm już ciekawostki, ino rzōndzōm naszōm rzeczywistościōm.

Wszyscy sie zmiyniōmy we Amerykanōw

Skuli tego dochodzi do absurdōw, jak bez przikłod z jednyj strōny ludzie nafutrowani amerykańskōm kulturōm prōbujōm ciś inkszym do garoł Halloween, a na drugi dziyń niy idzie napisać na amerykańskim społecznościowym medium frazy „Świynto Zmarłych”. Amerykański algorytm to ôdciepnie skuli infantylnego strachu przed słowami, co go Amerykany implymyntujōm do swojich platform i kożōm reszcie świata niy ino go uznać, ale tyż podobnie myśleć u siebie. Bez to idzie świyntować tyn czas we roku po amerykańsku, ale niy idzie go ani nazwać po polsku.

To je ino jedyn przikłod, ale amerykańsko perspektywa tak naprowda skolōnizowała nasz dyskurs tak głymboko, że niymało tajla ludzi sam niy rozumiy świata naôbkoło siebie, bo myśli amerykańskimi kategoryjami. Jedni z tyj tajle bydōm nōm bez przikłod godać ô prawie do posiadanio brōni, a drudzy ô kulturowym zawłaszczyniu. Ôbie grupy bydōm przi tym purytańsko przekōnane ô tym, że majōm recht, a kożde nawet leko inksze zdanie przijmnōm za bluźnierstwo, tak jak gynau nakazuje amerykańsko myntalność na purytaniźmie zbudowano.

Bez ôstatnie lata coroz barzij tyż widać problym tego, jak człowiek zmiyniōł sie do amerykańskich fiyrmōw we towor. Żodyn jejich zerwis, co nōm dowo darmowy przistymp do swojich usug, ôn niy ma naprowda darmowy. Kożdo z tych fiyrmōw mo swojich akcyjōnaryjuszōw, co ôni kożde sztwierć roku ôczekujōm zyskōw.

Grzegorz Kulik

Człowiek je towor

Bez ôstatnie lata coroz barzij tyż widać problym tego, jak człowiek zmiyniōł sie do amerykańskich fiyrmōw we towor. Żodyn jejich zerwis, co nōm dowo darmowy przistymp do swojich usug, ôn niy ma naprowda darmowy. Kożdo z tych fiyrmōw mo swojich akcyjōnaryjuszōw, co ôni kożde sztwierć roku ôczekujōm zyskōw. Tukej niy ma placu na dowanie ludziōm usug z dobryj dusze.

Skuli tego tyn amerykański „big tech” to sōm fachmanio ôd zbiyranio danych na nasz tymat. Jak sie mo za tyla danych, to idzie cołke wielke grupy ludzi pociś do tego, żeby coś zrobiyły: ôd kupiynio powijokōw noleżytyj marki aż do skreślynio tego a niy inkszego kandydata we welōnku. Tako wiedza i możliwości sōm naprowda bezcynne.

Ale niy ino dane ôd ludzi majōm swōj wert. Pora dni tymu nazod doł żech pozōr na to, że Silling niy chodzi tak wartko jak powiniyn. Była dziesiōnto na wieczōr, a jo wtynczos wejzdrzoł do dziynnika ôd serwera. Pokozało mi sie, że bot ôd OpenAI (tych, co zrobiyli ChatGPT), ôn we tyn dziyń łōnczōł sie ze Sillingym sto tysiyncy razy, żeby ściōngnōńć ś niego dane. Żodyn sie niy skōntaktowoł, jeźli mogōm, żodyn niy pytoł, czy to niy zrobi problymu ze fungowaniym strōny. Fiyrma, co zarobio milijardy dolarōw, ôna sie tak ajnfach bez pytanio wziōnła dane ze strōny, co je robiōno pro bono. We tyn sōm dziyń bot ôd Amazona zrobiōł kole dwajścia tysiyncy połōnczyń, a inksze po pora tysiyncy. To dowało kole dwa połōnczynia na sekunda. A wszysko ôd wielomilijardowych fiyrmōw, co ślōnske dane rade weznōm – nawet kosztym ludzi, co dō nich ône sōm przeznaczōne – ale zrobić ś nich ślōnske norzyńdzia już niy.

Jak uciec ôd tego wszyskigo?

Ôstatnie tydnie prziniosły głymboko szczyrbina we kōntaktach miyndzy krajami po ôbōch strōnach Atlantyku. To durch wywijanie szabliczkōm, arogancyjo i pycha ôd amerykańskigo regyrōnku dokludziyły do tego, że we rozmajtych krajach naszego kōntynyntu ludzie bierōm na Amerykanōw patrzeć inakszyj jak bez ôstatnie dekady, a wy mie sie zaś ôdezwała ta sama europejskość, co wtynczos przi Helmucie.

Niykerzi bierōm ôddolnie tworzić katalogi europejskich alternatyw do amerykańskich towarōw i usug, nawołujōm do bojkotu wszyskigo co amerykańske, ôd cole po auta ôd Tesle, a duńske supermarkety ôznaczajōm europejske produkty, co stojōm na jejich fachach.

W Brukseli już sie tworzi ôperacyjny systym EU OS, co by mioł być za alternatywa do Windowsa na regyrōnkowych kōmputrach, a ze strōny politykrōw coroz czyńścij słychać, że Europa je blank zależno cyfrowo ôd Amerykanōw i trza nōm zbudować na tym polu suwerynność, bo niy mogymy być na łasce ôd nich.

To je doś ciekawe, bo jo ôd poru lot gynau prōbuja to zrobić na włosno rynka. Moja niydowno likwidacyjo kōnt we społecznościowych mediach to je ino jedyn ze krokōw we ta strōna, chocioż ôn bōł prawie nojbarzij publiczny.

Ciynżko drōga

Na zicher drōga, co jo niōm poszoł, ôna niy ma do wszyskich. Jo ôd 2010 roku używōm ino Linuksa, bo niy doś, że dobrze funguje, to jeszcze je po slōnsku. Ôd kole ôźmiu lot za take rzeczy jak chmōra, kalyndorz i kōntakty u mie je zapowiedzialny dōmowy serwer.

Żeby czytać wiadōmości, używōm protokołu RSS, co wiynkszość już ô nim zapōmniała po tym, jak społecznościowe media zmōnopolizowały liwerowanie ludziōm informacyji. Tōż zamiast trzimać aplikacyje ôd portalōw X, Y, Z i radia FM, mōm wszysko we jednyj. Niy mo we sobie algorytmu, co by mi przedstawioł „to, co by mi sie mogło spodobać”, ino widza wszysko. Pamiyntocie jeszcze czasy, jak sie ôtwiyrało cajtōng i w nim tyż było po prostu wszysko, a my wybiyrali, co przeczytać?

Stworzynie i trzimanie swojego włosnego serwera email to je horror, tōż przeniōs żech sie na szwajcarski Proton. We telefōnie zmiyniōł żech systym na niymiecki GrapheneOS. Jak jada autym, to mie kludzi polski Yanosik, a jak na kole abo piechty, to niderlandzki OsmAnd.

Wiela to biere?

Ftoś spyto, wiela czasu to wszysko biere i jeźli idzie żyć cołkym bez Amerykanōw. Co ciekawe postawiynie i nasztalowanie takigo serwera to ani niy dwie godziny, a zainstalowanie systymu na telefōnie to piytnoście minut.

Ale prowda pedzieć niy idzie cołkym fungować bez Amerykanōw. Na razie aby. Chocioż na tych mojich kōmputrach je Linux, to przeca laptop je ze amerykańskigo Della, a stacyjōnarny żech poskłodoł we dwōch trzecich ze amerykańskich tajli. Telefōn je prowda pedzieć ôdgooglowany, ale durch je to Google Pixel.

Banki ani państwo niy majōm swojich aplikacyji nikaj ińdzij ino we sklepach ôd amerykańskich gigantōw, tōż jak sie chce mieć przistymp do kōnta, Blika i mObywatela, to trzeba je weznōńć stamtōnd.

Użyteczno paranoja

Z jednyj strōny szło by pedzieć, że moje wejzdrzynie to paranoja, ale z drugij to prziniosło ślōnske wersyje takich programōw i usug jak ôperacyjny systym Ubuntu, biōrowy paket LibreOffice, wyszukowarka Szukocz, gry SuperTuxKart i Literōwka i inksze. Do tego Rafał Szyma przełożōł srogo tajla Firefoksa na kōmputer i mobilniok, a jo przi tym troszka pōmōg. To skuli Linuksa jo zaczōn sznupać we programowaniu i to bez to dzisiej je Silling, korpus, translatōr i cołko reszta.

Tōż możno i je to trocha paranoja, ale po piyrsze mōmy paranojiczne czasy, a po druge niy idzie pedzieć, że ôna niy ma produktywno, pra?

Na co to wszysko?

We 1984 roku amerykański (heh) muzyk Rockwell wypuściōł śpiywka „Somebody's Watching Me”, co w nij refryn śpiywoł Michael Jackson. Tekst ôd nij ôpowiado ô tym, że ftoś sie czuje, choćby go durch podglōndali i ôn niy mo prywatności. Ze Amerykanami we internecie mōm durch wrażynie, choćby ftoś za mnōm łaziōł ze heftym i nōn stop zapisowoł wszysko, co robia.

To bez to te zerwisy, co je Silling dowo, ône sōm blank prywatne. Jak chcecie bez przikłod czegoś poszukać we internecie bez Szukocz abo zagrać we Literōwka, to jedyne, co ône zapisujōm, to zbiory cookies we Waszyj przeglōndarce, żeby pamiyntała Wasze sztalōnki. Bo Wasze dane to niy ma moja sprawa.