Grzegorz Kulik: Przestōńmy padać, że rozmajtość ślōnskigo jynzyka to je problym do kodyfikacyje

Je jedna rzecz, co je durch powtorzano tak ôd przeciwnikōw uznanio ślōnskigo jynzyka za regijōnalny, jak tyż ôd tych, co ta sprawa spiyrajōm. Piyrsi padajōm, że ślōnskigo niy idzie skodyfikować, bo je rozmajty, a drudzy że jak kodyfikować, to kero wersyjo.

Już żech roz podobne rzeczy klarowoł, jakech pisoł ô tym, że przeca niy ma rozmajtości miyndzy tym, jak sie godo na Karbie, Zowodziu abo Halymbie, a taki nojczyńścij je argumynt: „inkaszyj sie godo na Rudzie, inakszyj w Chorzowie, inakszyj w Bytōmiu” i Bōg wiy kaj jeszcze. Teroz to wyklaruja ôd inkszyj strōny.

Co to znaczy „ślōnski je rozmajty”?

Jak ftoś pado, że ślōnski je rozmajty, to moga sie wetnōńć, że za tym argumyntym niy ma żodnyj głymbszyj myśli. To znaczy jak tako ôsoba spytać, co gynau ôznaczo to „ślōnski je rozmajty”, to niy poradzi podać żodnego przikładu. Po prostu powtorzo autōmatycznie to, co kajś usłyszała.

Kej ale kogoś takigo zmusić do myślynio i wyciōngnōńć ś niego jakiś przikłod, to sie dostanie ôdpowiydź, że słowa sōm inksze. Jak go jeszcze prziciś, to możno sie w kōńcu usłyszy, że bez przikłod na pōłnocy powiedzōm „abzac”, a na połedniu „krōmflek”.

Inksi tyż rozmajcie godajōm

No tōż przijmijmy to za argumynt, że we rozmajtych miyjscach na ta sama rzecz sōm inksze słowa. Ino co z tego?

We Angliji ludzie na wieczerzo na połedniu godajōm „supper”, na pōłnocy „dinner”, a miyndzy nimi je pos, kaj sie godo „tea”. Na galoty z wiynksza sie godo „trousers”, ale pōłnocno-zachodnio Anglijo używo słowa „pants”. Ôni ani niy mogōm sie zgodzić, jak sie godo do grupy ludzi (to, co u nos je ôczywiste „wy”) i po jednyj sztwortyj godo „you” i „you lot”, jedna trzecio „you guys”, a reszta „yous”.

Niymcy sie przeca ani niy zgodzajōm, jak sie godo na sobota, i połedniowy zachōd pado „Samstag”, a pōłnocny wschōd „Sonnabend”. Pōłnoc godo na synka „Junge”, a połednie „Bube”. Na zynft z wiynksza padajōm „Senf”, ale we postrzodkowo-wschodnich Niymcach je „Mostrich”.

Nawet we tak ujednolicōnym jynzyku jak polski we Poznaniu na kartofle powiedzōm „pyry”, w Krakowie „ziemniaki”, a we Warszawie „kartofle”. Jedni wychodzōm „na dwór”, inksi „na pole”.

Abo wyjedźcie sie ze Metropolije i pasa na wschōd, co sie ciōngnie kajś tak do Wielkigo Ksiōnża. Sprōbujcie wtynczos we sklepie pedzieć, że mocie zgodne pijōndze. Ôboczycie, jake ôczy ludzie zrobiōm.

Grzegorz Kulik

Regijōnalizmy sōm normalne

Take rōżnice sie nazywajōm „regijōnalizmy” i ône sōm we kożdym jynzyku. To je do kna normalne. Tōż czymu ôd ślōnskigo jynzyka wymogać ujednolicynio „jedna rzecz = jedno słowo”? Przeca to niy ma esperanto ino żywy jynzyk, taki sōm jak kożdy inkszy. Jak to je, że wszyscy wiedzōm, że we inkszych jynzykach regijōnalizmy sōm normalne, a ôd ślōnskigo ôczekujōm jakijś ekstrymalnyj unifikacyje?

Ôkrōm tego jake sōm te leksykalne rozmajtości? To sōm dycki poboczne słowa. Cołki drzyń jynzyka je taki sōm. Wiela tych inkszych słōw sie znojdzie we nojczyńscij używanych dwōch tysiōncach? Trzidziści? Piyńćdziesiōnt? I to je naprowda taki problym?

Jakech ôstatni roz ô tych sprawach pisoł, toch skazowoł, że – toć – sōm rozmajtości we ôdmianie. I tukej by szło sie zastanowiać, kero forma brać za muster. „Dōmami” abo „dōmōma”? „Zrōbmy” abo „zrōbma”? „Cofnōńć” abo „cofnyć”? Ino że to je problym ino wtynczos, jak sie myśli polskimi kategoryjami. Polski jynzyk je ekstrymalnie ujednolicōny. Mało je jynzykōw na świecie, co by były dokludzōne do takigo stanu. Wiela je we niymieckim ôboczności przi „der, die, das”? Wiela je we angelskim ôboczności przi ôdmianie czasownikōw? A jednak ludzie do siebie piszōm i sie rozumiōm.

Tōż niy powtorzejmy za przeciwnikami ślōnskigo jynzyka tych ber ô rozmajtości jako słabości. Traktujmy go tak jak Niymcy abo Ynglyndry swoje jynzyki i dejmy mu być rozmajtym. To je ôd niego siyła.