Waryjanty ślōnskigo jynzyka

Muszymy pamiyntać, że standardowy jynzyk je do ksiōnżki, a niy na to, żeby kożdo ôsoba miała nim godać. Toć, niykerzi sie ksiōnżkowego jynzyka uczōm. Jak my sie uczymy cudzych jynzykōw, to tyż sie uczymy standardowyj wersyje, a niy tyj, co sie ja richtich na ulicy trefi. Beztōż tyn literacki ślōnski jynzyk to bydzie we mowie tak naprowda używany ôd auslyndrōw i ôd tych Ślōnzokōw, co bydōm chcieli go tyż we mowie używać. Reszta mo używać swojich lokalnych waryjantōw.

Standardy ślōnskigo jynzyka muszōm być dwa: pōłnocny (Ôpole-Metropolijo) i połedniowy (Cieszyn). To bez to, że cieszyńsko gwara niy doś że je wyjōntkowo, to jeszcze jeji literacko tradycyjo trwo 400 lot, a ôd 150 lot Cieszyniocy piszōm durch tak samo. Ta tradycyjo musi być utrzimano.

Słownictwo

Niydowno ftoś mi pedzioł, że jak czyto moje przekłady, to niy mo poczucio „przaśności”. Gynau taki je mōj cwek.

My mōmy skrziwiōny ôbroz tego, co to sōm ślōnske słowa. Jak ślōnski i polski w siebie wkarowały, to Ślōnzocy zaczli widzieć take słowa jak „pisać”, „ôko”, „nos”, „chodzić” itd. za polske, tōż niyślōnske. Beztōż tyla we ślōnskich tekstach szkryflanio, ślypiōw, kicholōw i łażynio. Toć, to tyż sōm ślōnske słowa, ale ône majōm inksze – jak to sie prawi we nauce – nacychowanie. To znaczy, że ôkrōm samyj podstawowyj informacyje niesōm jeszcze wert ôpisowanyj rzeczy. Bez to „pisać” to po prostu pisać, a „szkryflać” to pisać brzidko. Niy pōmogajōm ślōnske słowniki, co czynsto ani niy notujōm słōw, co sōm po ślōnsku i polsku podobne. W efekcie ludzie niy widzōm we słowniku słowa „pisać” i przijmujōm, że takigo po ślōnsku niy ma. A problym ze ślōnskimi słownikami je taki, że ône sōm pisane do polōnofōnōw, żeby zrozumieli ślōnski tekst. Tōż autōr słownika przijmuje, że jak we tekście bydzie stoło „pisać”, to do tego polōnofōnowi słownik niy bydzie potrzebny. Ale take słowo normalnie funkcjōniyruje po ślōnsku.

Bez to jak jo pisza po naszymu, to niy boja sie tych słōw, co je znōm ze tekstōw sprzed 150 lot, a co sōm podobne do polskich. Nasi przodkowie ich normalnie używali, tōż jo ich tyż używōm. Hiperdyjalektyzowanie (ciśniyńcie jak nojwiyncyj alternatywnych słōw do wypowiedzi) niy prziwroco jynzyka, ino robi ś niego karykatura. Moje pisanie je fest umocowane we jynzyku ôd naszych przodkōw, tōż te ôsoby, co czytajōm moje przekłady, ône gynau czujōm, że tyn mōj styl jynzyka to je tyn normalny.

Beztōż podug mie take powinno być słownictwo ôd standardowego ślōnskigo jynzyka: fest sie trzimać tego, jak godali nasi przodkowie, podwiela cołki rejester słōw, co je idzie używać we kōnszcie, naroz wziōn sie kojarzić niyślōnsko.

Gramatyka

We gramatyce muszymy szukać ślōnskich rozwiōnzań, bo gramatyka to je rysztowanie ôd cołkigo jynzyka. To gramatyka stanowi, jakigo jynzyka używōmy. Pora lot tymu nazod żech doł taki przikłod: jeźli powiym „Jadłem klapsznitę i piłem tyj.”, to powiym zdanie po polsku; jak powiym „Jod żech krōmka chleba i piōł żech herbata.”, to powiym zdanie po ślōnsku. Toć, we piyrszym zdaniu żech niy użōł kanōnicznych polskich słōw, a we drugim kanōnicznych ślōnskich, ale to niy mo znaczynio do klasyfikacyje tych zdań. Piyrsze je ôdmiyniōne po polsku, a druge po ślōnsku i ino to sie liczy. Przeca jak używōmy we zdaniu słōw „kōmputer”, „serwer”, „chipsy”, „hamburger”, to niy godōmy naroz pōł zdanio po angelsku.

Gramatyka to je to, co nojwarcij sie rozpływo we ślōnskim jynzyku, bo Ślōnzocy sōm tak fest skupiyni na słownictwie, co im sie przidowo roz na świynty czas, że coroz wiyncyj we jejich mowie polskich gramatycznych mustrōw abo cołkym potworōw. „Jo to na dwōjka dzieci robiłam” pado kobiyta, co ja mijōm na ulicy. „Przepraszōm” pado mi kobiyta we sklepie. „Chciołem”, „miołem”, „widziołem” godo nawet majster ślōnskij godki ze jednego miasta. Toć, ftoś może pedzieć „jynzyk sie zmiynio”, ale to niy sōm naturalne zmiany, ino ludzie coroz barzij wyrōwnujōm do polskigo.

Beztōż szło by pedzieć, że gramatyka we standardowym ślōnskim jynzyku powinna trocha archajizować, bo we niydownych czasach wziōnła sie zbliżać do polskij.

Jaki tyn jynzyk bydzie

Standardowy ślōnski jynzyk bydzie moc przistympny do wszyskich Ślōnzokōw, bo niy bydzie ôdciepować cudacznościōm. Bydzie tyż gramatycznie fest umocowany we mowie ôd naszych przodkōw. Przede wszyskim ale bydzie sie perfekt nadować do ôficyjalnych sytuacyji, nauki i – co nojważniyjsze – kōnsztu.