Kultowe zdjęcie: Jerzy Ziętek stojący nad makietą Osiedla Tysiąclecia. A spostrzegawczy rozpoznają, co wisi za nim na ścianie: to plan Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku, ukochanego dziecka śląskiego wojewody.
Właśnie z WPKiW Ziętek jest powszechnie kojarzony najbardziej. Słusznie zresztą, bo do Parku Kultury miał chyba najwięcej serca. Realizacji tego właśnie projektu poświęcał najwięcej uwagi i energii. Jednak inwestycji realizowanych z jego inicjatywy bądź pod jego patronatem było więcej; wymieńmy tu Spodek czy dzielnicę uzdrowiskową w Ustroniu. A także Osiedle Tysiąclecia. Choć to dziś nie dla każdego (o ile nie dla mało kogo) jest oczywiste.
Buszko: Zaproponowaliśmy osiedle
Osiedle Tysiąclecia to wzorcowy przykład nowoczesnej architektury i urbanistyki, mających na celu stworzenie funkcjonalnego i (na miarę epoki) komfortowego miejsca do życia dla mieszkańców Katowic. Zaprojektowali je Henryk Buszko, Aleksander Franta, Marian Dziewoński i Tadeusz Szewczyk z Wojewódzkiej Pracowni Projektów Budownictwa Ogólnego w Katowicach. Głównymi architektami odpowiedzialnymi za projekt i nadzór nad budową osiedla byli Buszko i Franta - ich też historia zapamiętała jako ojców "Tauzena".
Ale "Tauzena" nie byłoby bez Jorga. Kluczową dla powstania i realizacji projektu Tysiąclecia rolę odegrał Jerzy Ziętek.
Kiedy powstała koncepcja Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku, noszącego dziś imię generała Jerzego Ziętka, my przyjrzeliśmy się obszarowi Bederowca i Maroka. Planowana droga średnicowa oddzielać miała park od tych terenów. Ziętek z początkiem stycznia 1957 roku dał nam tydzień na przygotowanie odpowiedzi, co zrobić z Bederowcem i Marokiem. Zaproponowaliśmy osiedle - wspominał w 2011 r. Henryk Buszko w wywiadzie dla miesięcznika Śląsk, którego udzielił opowiadał Danucie Lubinie-Cybińskiej.
Ziętek: Makietkę zróbcie
Relacja Buszki o początkach Osiedla Tysiąclecia kojarzyć się może właśnie ze słynną fotografią Ziętka. Otóż koncepcję budowy nowego i to tak wielkiego osiedla zatwierdzić musieli główni partyjni decydenci regionu. Ziętek zaaranżował spotkanie w Komitecie Wojewódzkim PZPR, na które zabrał Buszkę. Przykazując mu, co powinien mieć ze sobą::
Dobra, bydymy o tym godać z takimi, co nie czytają planów. Makietkę zróbcie.
Tymi, co to nie czytali planów, byli członkowie egzekutywy KW PZPR z I sekretarzem Edwardem Gierkiem na czele. W tym gronie znalazł się też Ryszard Nieszporek, przewodniczący Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej (urząd ów był czymś pomiędzy wojewodą a dzisiejszym marszałkiem województwa, w tamtym okresie PRL-u formalnie urzędu wojewody nie było). Ziętek był wtedy zastępcą Nieszporka. Górował nad nim pod względem energii, charyzmy, kreatywności i w ogóle formatu osobowości, niemniej w formalnej hierarchii stał niżej. I jak Ślązakowi przystało, przynajmniej oficjalnie się z tym godził, nawet jeżeli prywatnie nie darzył zwierzchnika większym szacunkiem. Natomiast już wtedy współpraca z Gierkiem układała mu się wzorowo. I sekretarz zwyczajnie Jorga szanował i cenił, ten zaś odwzajemniał się tym samym. Niemniej Ziętek nie połładał chyba zbytniej wiary w pozostałych członkach egzekutywy i postanowił przygotować dla nich małe show. Stąd pomysł z makietką!
Poglądową makietę przygotowano błyskawicznie, w ciągu doby. Towarzysze z Komitetu pochylili się nad nią z troską, a obrady w Komitecie Wojewódzkim przynajmniej chwilami musiały przypominać kultową scenę z filmu Poszukiwany, poszukiwana (To jezioro damy tutaj, a ten niech sobie stoi w zieleni...). Tak przynajmniej można sądzić z relacji Buszki:
Referowałem zamysł wybudowania osiedla dla około 25-30 tysięcy mieszkańców. Padały pytania. Niektóre osłabiające.
Niemniej towarzysze projekt klepnęli i inwestycja mogła ruszyć. Plany architektów zostały przeforsowane dzięki wsparciu i zaangażowaniu Ziętka, a jak można sądzić - także jego znajomości ludzkiej psychologii i inwencji. Brawa dla pomysłu z makietką!
Kto zrobił słynne zdjęcie Ziętka?
Co stało się z później z makietą, której przypadła rola tak historyczna? Tego nie wiemy. Ale chyba to nie przy niej stoi Ziętek na jego znanej fotografii.
Gdyż słynne zdjęcie powstało dopiero w 1970 r. Zrobił je Józef Makal. Wielki, zmarły w roku 2021 śląski fotoreporter jest autorem szeregu ikonicznych fotografii. Ale mało kto wie, że właśnie do dorobku Makala należy także i to wspaniałe, dziś już symboliczne zdjęcie Ziętka. Warto o tym wiedzieć i pamiętać!
W naszej galerii poza historyczną fotografią Jerzego Ziętka przypominamy kilka spośród najważniejszych dzieł duetu Buszko & Franta.
