Kaufhaus w Rudzie Śląskiej. Legendarne osiedle familoków w cieniu wielkiego pieca

Już sama lokalizacja sprawia, że Kaufhaus to miejsce niezwykłe

Po jednej stronie Chebzie ze swoją słynną pętlą (tą, co do której istnienia niektórzy mają wciąż wątpliwości), po drugiej - huta Pokój z wielkim piecem. Od dawna już wygaszonym, ale kilkadziesiąt lat temu (wraz z kilkoma innymi piecami) zapewniającym nieustanne widowisko z gatunku „ogień i dym”. Stąd też właśnie w słynnej piosence o Kaufhausie autorstwa Mariana Makuli wziął się dwuwiersz o tym, że „sadza się maże na łoku, tak się kurzy z huty Pokój”.

Budowane przez 70 lat tutejsze osiedle patronackie swoje powstanie zawdzięcza „matce-hucie”, należącej wówczas do rodu Ballestremów. O jego urbanistycznych założeniach i architekturze napisano już wiele, więc nie będziemy się tu powtarzać (zainteresowanych tematem odsyłamy chociażby do wydanej niedawno książki o osiedlach patronackich autorstwa Michała Bulsy).

Znakiem rozpoznawczym, symbolem i dawcą nazwy dla całego osiedla jest tutejszy dom towarowy, czyli kaufhaus – opisywany często jako najstarszy dom towarowy na terenie obecnej Polski.

Z oryginalnego Kaufhausu niewiele już pozostało – tak w sensie architektonicznym (połowa kolonii została wyburzona w latach 80. XX w. ustępując miejsca zieleńcom i parkingom), jak też społecznym (pierwotnie w familokach mieszkali robotnicy, a w kamienicach majstrowie i kadra urzędnicza huty).

Miejsce zsyłki kłopotliwych lokatorów

Jak wiele tego typu osiedli, tak i Kaufhaus pod koniec PRL-u oraz w latach transformacji znalazł się na „dziejowym zakręcie”. Pogarszający się stan techniczny budynków, brak remontów, lokalizacja nieco na uboczu dzielnicy, a do tego nietrafiona polityka socjalno-mieszkaniowa miasta, traktującego takie osiedla jako swoiste miejsca „zsyłki” dla kłopotliwych lokatorów zrobiła swoje. Osiedle zaczęło być kojarzone z sypiącym się na pobliskie tory węglem i klimatami rodem z teledysków z wczesnego okresu solowej kariery Kazika Staszewskiego.

Jak zwykle w takich przypadkach „sława” nieco wyprzedzała rzeczywistość (piszący te słowa nieraz tam wtedy bywał i jakoś włos z głowy mu nie spadł), co mocno uwierało nie pasujących do tego wizerunku mieszkańców.

Rewitalizacja Kaufhausu wciąż trwa

Od czasów transformacyjnej zapaści na Kaufhasie zrealizowano już kilka rewitalizacyjnych projektów – wyczyszczono elewacje budynków (choć na niektórych przydałoby się już dziś ten zabieg powtórzyć), przeprowadzono remonty, przebudowy, wybudowano parkingi i chodniki, pojawiło się nowe oświetlenie i więcej zieleni. W budynku dawnego domu towarowego działa żłobek.

O osiedlu coraz rzadziej zaczęto mówić w kontekście społecznych problemów, a coraz częściej w kontekście charakterystycznej architektury i śląskiego dziedzictwa. Nie jest to jeszcze zmiana na miarę tej, której doświadczył katowicki Nikiszowiec ze swoimi wydarzeniami i modą na mieszkania w tym miejscu, ale nie od razu Kaufhaus zbudowali, czyż nie?