„Klara, Emma i Fanny – początki herstorii Sosnowca”. Poznajcie kobiety, które odcisnęły piętno w historii Sosnowca w czasach, kiedy stawał się miastem

Lata 70. XIX wieku to początek gwałtownego rozwoju Sosnowca. Czas, kiedy do małej wówczas miejscowości na rubieżach Imperium Rosyjskiego, sprowadzili się ludzie, którzy wywarli decydujący wpływ na jej losy. W 1874 roku osiedla się tu Paweł (Paul) Lamprecht, w 1875 roku przyjeżdżają bracia Ernest i Franciszek Schoenowie (Ernst i Franz Schön), zaś w 1878 roku dociera małżeństwo Klary i Henryka Dietlów (Heinrich Dietel). Powodem, dla którego postanowili związać swe losy z terenami dzisiejszego Zagłębia Dąbrowskiego, były interesy. Rynek Imperium Rosyjskiego chroniony był bowiem barierami celnymi, toteż ulokowanie działalności na jego terenie – pozwalało ich uniknąć. Tereny dzisiejszego Sosnowca były optymalne ze względu na położenie najbliżej rodzinnych stron biznesmenów z zachodu. Nie bez znaczenia wydaje się fakt, iż rozwijał się tutaj już wtedy przemysł ciężki, w którym zatrudnienie znajdowały rzesze mężczyzn. To dawało nadzieję, że kobiety z ich rodzin będą stanowić kadrę dla fabryk przemysłu lekkiego, które stały się podstawą potęgi rodzin wspomnianych przemysłowców.

Ale przecież i w ich rodzinach były kobiety. I właśnie one także odcisnęły swe piętno w dziejach miasta. Bowiem przemysłowcy ci – wraz z rodzinami – byli również mecenasami oświaty, nauki, kultury, sztuki i życia religijnego – w czym niebagatelną rolę odegrały ich żony, siostry, matki i córki.

Klara Julia Dietel (z domu Jacob)

Urodzona 6 lipca 1857 roku w Cunersdorf koło Wilkau (Saksonia).

Była żoną starszego o 18 lat Henryka Dietla, z którym przybyła do Sosnowca w 1878 roku. Dietel w Pogoni (od 1902 roku dzielnica Sosnowca), na terenie odkupionym od węglowego Gwarectwa von Kramsta, w 1879 roku zbudował jedną z najnowocześniejszych przędzalni wełny czesankowej w Królestwie Polskim. Już w 1880 roku, a więc dwa lata po osiedleniu się w Sosnowcu, w fabryce Dietla pracowało 6 tysięcy wrzecion, a zatrudnienie sięgało blisko 2 tysięcy osób. W sąsiedztwie fabryki wybudował reprezentacyjny pałac w stylu barokowym, w którym zamieszkał wraz z żoną.

Klara Dietlowa odgrywała bardzo ważną rolę w życiu swojego męża, wspierając go w realizacji licznych przedsięwzięć mających wpływ na warunki życia w mieście i jego rozwój. Szczególnie w dziedzinie oświaty i kultury. W 1880 roku rodzina założyła kościół ewangelicko-augsburski (luterański) w Sosnowcu, w 1882 roku ewangelicką szkołę kantorową. Na terenie fabryki, w 1888 roku, ukończono ufundowany przez Dietlów budynek kościoła ewangelickiego, a w 1889 roku utworzyła nieopodal sześciooddziałową Szkołę Aleksandryjską (odpowiednik dzisiejszej szkoły podstawowej, dla dzieci z całego miasta). W 1893 roku ufundowała Sosnowiecką Szkołę Realną, której okazały gmach – wzniesiony także ze środków rodziny – oddano do użytku w 1898 roku. W latach 80. i 90. XIX wieku przedsiębiorstwo Dietla wybudowało domy z mieszkaniami dla pracowników fabryki. Jako współfundatorzy, Dietlowie mieli udział w budowie dwóch sosnowieckich cerkwi oraz kościoła katolickiego pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Małżeństwo Dietlów zainicjowało wiele akcji charytatywnych w mieście. Finansowo wspierali Towarzystwo Pomocy dla Niezamożnych Uczniów Sosnowieckiej Szkoły Realnej oraz Sosnowiecko-Sieleckie Towarzystwo Pomocy dla Ubogich Chrześcijan, które przyznawało zapomogi, zakładało ochronki, organizowało wypoczynek dla dzieci. Dietlowie działali też w organizacjach pomocy dzieciom i wdowom.

Henryk Dietel zmarł 24 czerwca 1911 roku. Po tym czasie zaangażowanie Klary jeszcze wzrosło. Została Prezesem Zarządu Spółki Akcyjnej H. Dietel w Sosnowcu. W czasie I wojny światowej, kiedy fabryka była nieczynna, rodzina zorganizowała magazyn z żywnością, w którym wszyscy pracownicy przędzalni nabywali produkty „po kosztach”. Część pracowników znalazła w tym czasie zatrudnienie przy pracy w ogrodzie Dietlów, w parku i przy ochronie majątku fabryki. W 1914 roku Klara Dietlowa otworzyła darmową kuchnię dla robotników i ich rodzin, która wydawała dziennie ponad 500 obiadów.

Zmarła 3 lipca 1930 roku, wskutek wypadku samochodowego w Opolu. Spoczęła na cmentarzu ewangelickim w Sosnowcu, w rodzinnym mauzoleum Dietlów.

Fanny Lamprecht (z domu Schön)

Urodzona 17 grudnia 1857 roku w Werdau (Saksonia).

Była siostrą Ernesta i Franciszka Schoenów, którzy na tereny obecnego Sosnowca przybyli w 1875 roku. Ona sama sprowadziła się do Sosnowca w 1879 roku, aby pomóc w prowadzeniu gospodarstwa swojemu bratu Franciszkowi – kawalerowi, właścicielowi przędzalni wełny wigoniowej w Sielcu (od 1902 roku dzielnica Sosnowca). Rok później wyszła za Pawła Lamprechta – 13 lat od niej starszego, przebywającego od 1874 roku na tym terenie, nieco pechowego fabrykanta, któremu interesy szły ze zmiennym szczęściem, a którego biznesowo wspomagali bracia Schoenowie. Lamprecht był właścicielem wytwórni nawozów na Starym Sosnowcu, zwanej kościarnią, ale został zapamiętany głównie jako ten, który zbudował papiernię w Sielcu – niedaleko od przędzalni Franciszka Schoena. Dopiero to przedsięwzięcie przyniosło mu biznesowy sukces.

Rola Fanny Lamprecht polegała głównie na wspieraniu męża w realizacji jego przedsięwzięć. On dbał o finansowe powodzenie rodziny, ona zaś odpowiedzialna była za wychowywanie dzieci i zajmowanie się domem. Ona też organizowała przyjęcia, wystawne obiady i kolacje często powiązane z ważnymi wydarzeniami, zarówno dla firmy, jak i miejscowej społeczności. Stało się to wszystko łatwiejsze, kiedy brat Franciszek, któremu z początku pomagała, w 1883 roku się ożenił (z Emmą Hupfer). Fanny angażowała się w się w życie miejscowej społeczności również poprzez organizację wydarzeń o charakterze kulturalnym.

Paweł Lamprecht umarł w 1907 roku. W testamencie z 1905 roku zapisał swojej żonie 50 tysięcy rubli w gotówce (był to wówczas olbrzymi majątek) i polisę ubezpieczeniową na życie, zaś resztę majątku podzielił między nią a ich pięcioro dzieci. Wówczas prowadzenie fabryki papieru przejął ich syn – Aleksander Lamprecht.

W czasie I wojny światowej Aleksander oddał swoje pola w uprawę swoim pracownikom, zezwalając na nieodpłatne korzystanie ze zbiorów, by pomóc im przetrwać trudny czas, w czym ponoć miała udział jego matka.

Fanny Lamprecht spisała swe wspomnienia na początku XX wieku (po niemiecku). Pamiętnik przetrwał próbę czasu i od 2001 roku jest w zbiorach sosnowieckiego muzeum miejskiego. Ich przekład, autorstwa Ryszarda Kaczmarka, został przezeń opracowany i opatrzony wstępem, a następnie wydany. Jest szczególnie cennym źródłem na temat przeszłości miasta, ukazując losy dwóch powiązanych rodzin niemieckich przemysłowców z Sosnowca – Schönów i Lamprechtów – od ich przybycia do miasta, do trudnych lat wojennych

Zmarła 3 października 1946 roku i prawdopodobnie jest pochowana u boku swojego męża na cmentarzu ewangelickim w Sosnowcu.

Emma Schoen (z domu Hupfer)

Urodzona 9 maja 1861 roku w Werdau (Saksonia).

Była żoną o 10 lat starszego Franciszka Schoena, przemysłowca branży włókienniczej, właściciela przędzalni wełny wigoniowej w Sielcu (od 1902 roku dzielnica Sosnowica) oraz fabryki waty, który przybył do Sosnowca w roku 1875 wraz z bratem. Emma – jak pozostałe żony fabrykantów – wspierała męża w prowadzeniu wszelkich przedsięwzięć oraz zajmowała się domem. W tym jednak przypadku była też inspiratorką wybudowania w 1888 roku nowego domu dla siebie i swojego męża – jak wspomina jego brat – Ernest. Jednak już niedługo działała na rzecz wybudowania kolejnego domu, który dziś znamy jako pałac Oskara Schoena w Sielcu (obecnie siedziba sądu). Nowy dom – w czasach swego powstania był – poza swoją okazałością – wyjątkowo luksusowy i nowoczesny. Gościł liczne bale, przyjęcia, obiady i kolacje dla wpływowych ludzi, które organizowała Emma.

Rodziny braci Schoenów (Fraciszka i Ernsta) działały na rzecz społeczności lokalnej. Sfinansowały budowę kamiennego ogrodzenia kompleksu 4 cmentarzy w Pogoni, a także współfinansowały budowę obu cerkwi w Sosnowcu oraz założenie szkoły cerkiewno-parafialnej. We wszystkie te przedsięwzięcia zaangażowana była Emma Schoen.

Franciszek Schoen zmarł 22 maja 1918 roku w Katowicach, żona przeżyła go o 14 lat, umierając 1 stycznia 1932 roku. Spoczęli we wspólnym grobie na cmentarzu ewangelickim w Sosnowcu.

Mieli dwie córki – Elzę (urodzona w 1884 roku) i Ernę (urodzona w 1886 roku).

Nie jest znana żadna zachowana fotografia Emmy Schoen.