Robienie z kogoś złotego cielca, to nie zastępowanie go kimś innym, lecz petryfikowanie go, zamienianie w pomnik. Z wdzięczności zamieniamy kogoś żywego i samodzielnego w figurkę (z drogocennego materiału), która od nas zależy. W przypadku Izraela Bóg, który prowadził lud po pustyni i decydował, kiedy i gdzie mieli iść, zamieniony został w złoty posąg, który od teraz to lud nosił i decydował, kiedy i gdzie mają się przemieszczać. Jest to urzeczowianie Boga. Dlatego jest zakazane. Bo wtedy to my przejmujemy nad Nim kontrolę.

Podobnie jest z pomnikami stawianymi wielkim ludziom. Na przykład Ślązakom. Ten, kto je stawia może dążyć do zawładnięcia ich osobą i dorobkiem, do budowania i propagowania swojej wersji legendy. Zatem jest to redukcja. Pomnik to groźba redukcji człowieka do idei, żeby nie powiedzieć: ideologii. Jest to jakaś próba zaprzęgnięcia człowieka, historii jego życia, do propagowania określonej opcji. I to jest gwałt na nim i na odbiorcach.

Chyba że! Właśnie. Chyba, że sztuka będzie naprawdę wielkiej klasy (dotyczy to pomników, ale i sztuk teatralnych czy literackich). Są pomniki genialne. Czyli otwarte na interpretacje. Dużo mówią, ale nie pretendują do wyczerpania tematu. Zostawiają przestrzeń. Odsyłają do żywej osoby. Nie petryfikują tylko jednej idei.

Ten, kto myśli o pomniku Kutza, powinien się liczyć z rozpętaniem dyskusji. I to dobrze, bo ona może być ważniejsza niż sam pomnik.

Kutz szokował wiele środowisk. Jeśli jego pomnik miałby nie szokować, to chyba nie warto go stawiać. Czyli musi być jakoś żywy. Wiele pomników socrealistycznych czy katorealistycznych to martwe pomniki, nadające się tylko do magazynów. Przypominają krasnale ogrodowe. Natomiast podoba mi się, jak żyją uliczne krasnale we Wrocławiu. Nie są tylko wspomnieniem „Pomarańczowej Alternatywy”, lecz ciągle mają nowe pomysły na uczestniczenie w życiu miasta. Reagują na to, co się dzieje. Przybywa ich, zaskakują. A przy tym nie jest to oderwane od oryginalnego humoru, który przecież był ich główną bronią.

Przepraszam za takie porównanie, bo przecież Kutz nie był krasnalem. Jednak owe krasnale tworzą jakby „pomnik rozproszony”, sieć małych scenek, wydarzeń. Może pójść w tym kierunku? Nie jeden pomnik w jednym mieście, ale cała sieć miejsc związanych z filmami Kutza (w różnych miejscowościach, jak to bywa w tej krainie). Może to być trasa, szlak lub coś innego, co by mogło żyć, rozwijać się i odwoływać się do różnych momentów twórczości reżysera, do jego planów filmowych.

Kutz nie był uśmiechniętym krasnalem. Ale był sztukmistrzem. Jego pomnik nie może uciec od jego poczucia humoru, kolorytu języka filmowego, a przede wszystkim szokowania, a nawet wyzywania, aż do bólu.

Czy to w ogóle można postawić na skwerze? Może jednak lepiej coś, co by żyło własnym, artystycznym życiem? Byleby nie akademiami ku czci.