W cieniu socrealizmu
Projekt jednonawowej świątyni powstał jeszcze w okresie międzywojennym, co tłumaczy jego modernistyczną bryłę. Kościół osadzony na planie prostokąta, zakończony węższym trójbocznym prezbiterium, na którego zewnętrznej ścianie znajduje się złoty krzyż. Dłuższe, boczne ściany wyposażone w ciąg okien, które zgrupowane po dwa, trzy i cztery doświetlają wnętrze. Okna wyróżniają się na szarej przestrzeni, której kolor kontrastuje ze wspomnianym krzyżem oraz potęguje wrażenie, które na odbiorcy zostawia partia wejściowa, będąca najbardziej reprezentatywną częścią całej bryły.
Wejście, umieszczone w centralnej części frontowej, oddzielone charakterystycznymi, ciemnopomarańczowymi lizenami pozostaje najbardziej reprezentacyjnym elementem całego obiektu. W środkowej części lizeny oddzielają przeszklenia. W lewej dolnej części zostało zamontowane okno, które jako jedyne w całym kościele można otworzyć. Partia przeszkleń zwieńczona jest dwukondygnacyjną ażurową wieżą, podobną do tej, którą charakteryzuje katowicki kościół garnizonowy św. Kazimierza Królewicza.
Żelbetonowa konstrukcja sprawa wrażenie monumentalnej, jednocześnie pozostaje w harmonii z otoczeniem i nie dominuje przestrzeni w sposób, w jaki robi to Bazylika Najświętszej Marii Panny. Wpływa na to delikatne przesunięcie obiektu w głąb ulicy względem pozostałej zabudowy przy ul. Konopnickiej. Znaczenie ma również bryła, symetryczna i pozbawiona zdobień sprawia wrażenie eleganckiej i nowoczesnej, mimo upływu ponad 80 lat.
Warto wspomnieć o zdobieniach. W latach 1963-1966 wstawiono witraże, zaprojektowane przez polską malarkę Zofię Baudouin de Courtenay, uznaną za prekursorkę nowych form malarstwa religijnego w Polsce. W tym samym okresie wnętrze ozdobiły malowane przedstawienia drogi krzyżowej, wykonane przez Barbarę Pawłowską, uczennicę wspomnianej Zofii Baudouin de Courtenay i autorki wielu dzieł sztuki sakralnej.
Jednak aby w pełni zrozumieć, jak modernistyczny kościół powstał w latach promowania architektury „socjalistycznej w treści i narodowej w formie”, należy wrócić do końcówki lat 30. XX wieku, kiedy podjęto decyzję o budowie obiektu.
Przerwana budowa i nowe realia powojenne
Potrzeba budowy nowej świątyni w centrum Dąbrowy Górniczej była wynikiem stale rosnącej liczby parafian przy Bazylice Najświętszej Marii Panny Anielskiej. W okresie trwającej od 6 lipca ekspozytury wierni gromadzili się w prywatnym domu, w którym znajdywała się kapliczka. Budowę kościoła rozpoczęto rok później, według projektu Józefa Jaworskiego. Młody architekt, znany ze swoich osiągnięć w lekkoatletyce (ośmiokrotny mistrz Polski w bieganiu) zginął rok po oddaniu projektu, 19 września 1939 roku podczas obrony Wybrzeża.
II wojna światowa przerwała budowę kościoła, podobnie jak było w przypadku katowickiej katedry. Przed zarekwirowaniem materiałów budowlanych udało się postawić mury kościelne, które zostały pobłogosławione przez częstochowskiego biskupa Teodora Kubina w lipcu 1940 roku. Od tego momentu nabożeństwa odbywały się na terenie świątyni. Budynek ukończono i ponownie pobłogosławiono w 1948 roku, w nowych realiach społecznych, politycznych i architektonicznych.
Państwo - Kościół
- Po Sierpniu ’80 komunistyczne władze formalnie umożliwiły budowanie miejsc kultu religijnego, ale robiły wszystko, aby to utrudnić. Parafie nie miały więc dostępu do architektów, materiałów, robotników. Nie brakowało im jednak parafian, czyli silnej wspólnoty” - mówi Kuba Snopek, jeden z autorów książki "Architektura VII dnia", opisującej wszystkie wybudowane po 1945 roku kościoły.
Komunistyczna władza oficjalnie stała w opozycji do Kościoła, który pozostawał jedyną niezależną od państwa instytucją. Ówczesny rząd utrudniał dostęp kościołowi do mediów, cenzurował kazania i listy pasterskie oraz skutecznie pozbawiał źródeł finansowania.
Dopiero od lat 70., ze względu na rosnące napięcia społeczne, rządzący wydawali pozwolenia na budowę świątyń. Warto spojrzeć na cyfry. Od 1945 roku wybudowano w Polsce ponad 3000 kościołów. Między rokiem 1971 a 1981 wydano 1075 pozwoleń na budowę obiektów sakralnych, a w następnej dekadzie wzniesiono prawie 1500 kaplic i kościołów. Dla porównania, przez pierwsze 25 lat nowego systemu wzniesiono jedynie ok. 460 nowych świątyń.
Architektura sakralna w komunistycznej Polsce, pomimo całkowitego wyłączenia z państwowego zarządzania budownictwem, pozostawiła kilka udanych projektów. Modernistyczny kościół św. Józefa w Dąbrowie Górniczej jest jednym z nich.
Może Cię zainteresować:
