Nie wiemy, kiedy Śląsk został przyłączony do państwa polskiego, czy też raczej wszedł w skład ekspansywnego projektu władców X-wiecznego państwa Polan. W owym stuleciu ani nie nazywano ich Piastami, ani ich państwa Polską.
Skazani na zgadywanie
W 966 roku, gdy Mieszko I przyjmował chrzest, Śląsk mu nie podlegał. Przyjmuje się, że podlegał Czechom, regionalnemu rywalowi i za sprawą dynastycznego małżeństwa Mieszka z Dobrawą jego efemerycznemu sojusznikowi. Kiedy Mieszko odebrał Czechom Śląsk? Nie ma pewności, czy w ogóle. Domniemanie, że nastąpiło to pod koniec lat 80. X wieku opiera się przede wszystkim na niejasnej wzmiance kronikarza Thietmara. Dziejopis ten wspomina przy pewnej okazji o czymś, co nazywa regnum ablatum, czyli po łacinie "zabrane królestwo" czy też "zabrany kraj". Nie mówi więc wprost o Śląsku! Może chodzić o niego, ale wcale niekoniecznie. A nawet jeżeli już, to nie o cały. Analogicznie jest z kolejnym źródłem, tzw. Mnichem sazawskim, który pod rokiem 990 wzmiankuje Nemci perdita est. Lakoniczna i cokolwiek enigmatyczna wzmianka wydaje się dotyczyć Niemczy i utracenia tego śląskiego miasta przez Czechów. Ale w jakich okolicznościach, czy wraz z większym terytorium, czy chodzi o gród, a może tylko znajdujący się tam klasztor - tego po prostu nie wiadomo. Mało tego - jak zauważa prof. dr hab. Jerzy Strzelczyk, mediewista z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, nie ma nawet pewności co do tego, czy Mnich sazawski pisał o Niemczy na Śląsku, czy może o innej, łużyckiej (dzisiejszych Polanowicach). Rozmaicie można też interpretować słynny dokument "Dagome iudex". Jest w nim mowa o rzece Odrze, ale nie wprost o Śląsku. W dodatku w tamtych czasach nikomu nie śniło się o nazywaniu Śląskiem ani dzisiejszego Śląska Górnego, ani nawet tej jego części, zwanej obecnie Śląskiem Opolskim.
- Dla wieku X źródeł jest stosunkowo niewiele, a możliwości interpretacyjnych - mnóstwo - mówi prof. dr hab. Piotr Boroń z Instytutu Historii Uniwersytetu Śląskiego.
Dla równowagi, wątpliwy fundament źródłowy przynależności Śląska do państwa Mieszka I ma swój prawdziwie zwierciadlany odpowiednik po przeciwnej stronie. Nie wiemy bowiem, jak to właściwie było z domniemaną przynależnością Śląska do Czech. Jej krytykiem jest prof. dr hab. Sławomir Moździoch z Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Zarówno historycy, jak i archeolodzy opowiadający się za hipotezą o panowaniu czeskim na Śląsku nie wychodzą na ogół poza odwoływanie się do trzech wzmianek: w Kronice Thietmara o konflikcie Mieszka z Bolesławem czeskim, w Rocznikach hildesheimskich, o sporze między tymi władcami oraz na wzmiankę pod rokiem 990 - Nemci perdita est u tzw. Mnicha sazawskiego. W żadnym z tych źródeł nie wspomniano o terytorium Śląska. Są to jedynie domysły, a teza o czeskim panowaniu na Śląsku do dzisiaj jest przepisywana w pracach historycznych z pokolenia na pokolenie z pieczołowitością średniowiecznych skrybów wzbogacających kopiowany tekst nie tyle o nowe treści, ze względu na brak źródeł, co o komentarze pełniące jedynie rolę "zdobniczą" - pisze prof. Moździoch.
Autorzy piszący o Mieszku I skazani są więc na domysły i zgadywanie. W każdym razie ci rzetelni. Kto napisał tekst na tablicy w Katowicach? Dobre pytanie.
Śląsk i Małopolska? Dajcie spokój
Czego możemy być pewni? Że Śląsk należy do Bolesława Chrobrego w roku 1000, gdyż wtedy zostaje utworzona diecezja wrocławska jako podporządkowana arcybiskupstwu gnieźnieńskiemu. Jednak kiedy zawładnęli nim Piastowie? Również dobre pytanie, na które jednak nie ma absolutnie pewnej odpowiedzi. W odróżnieniu od pytania o autorstwo owego tak pełnego przekonania napisu na katowickiej tablicy.
Czy ta część Górnego Śląska, na której rośnie dąb Mieszka I, była w ogóle Śląskiem w czasach tego władcy? Terytorium dzisiejszych Katowic w X wieku i jeszcze blisko dwa stulecia później wchodziło być może w skład ziemi krakowskiej. Tę zaś Czesi utracili w roku 999. Choć znowu - chyba wtedy. Jednak tak czy inaczej, było to dopiero po śmierci Mieszka I.
Być może - i tak się ostatnimi czasy przyjmuje w oparciu o ciekawe odkrycia archeologów - już za czasów Mieszka I państwo Polan podporządkowało sobie ziemię sandomierską, czyli jeden z członów późniejszej Małopolski. Jednak człon pierwszy i zasadniczy, czyli ziemia krakowska, nie została włączona do państwa Mieszka. Stąd też stwierdzenie na tablicy, którą opatrzono jego dąb w alei Polskiego Dziedzictwa Śląska jest nieprawdziwe.
Powtórzmy: czy Mieszko przyłączył Śląsk - nie wiemy. Czy przyłączył Małopolskę - wiemy. Że nie. Czy przyłączył do Polski - można dyskutować. Najlepiej pamiętając, że sam główny zainteresowany na pewno tak swego państwa nie nazywał.
Próby opisywania początków państwa polskiego i historii Śląska w tej epoce to trochę jak rekonstruowanie nieznanego nauce gatunku dinozaura na podstawie kilku pozostałych po nim kawałków kości. Efekt często wygląda fajnie, jednak jeszcze częściej nie wiemy, czy rekonstruktora nie poniosła wyobraźnia - a jeśli tak, to w którym momencie i w jakim stopniu. Interpretując źródła, powinno się wykazywać trochę ostrożności i przyznawać się do wątpliwości czy tym bardziej niewiedzy.
