Spacer przez historię ulicy Kościuszki rozpoczynamy oczywiście od jej początku. Ten zaś bierze ona od skrzyżowania z ulicami Kochanowskiego i Wojewódzką, przy Kinoteatrze "Rialto". Adres Kościuszki 1 przypada naprzeciwko "Rialta", po północnej stronie ulicy, z tym że budynku, który stał tu przed laty, już nie ma. Nie tylko zresztą jego, bo w latach PRL wyburzono tu cały ciąg domów.
Ulica Kościuszki w Katowicach - jedyna taka promenada na południe
W początkach Katowic, gdy były jeszcze wsią i gdy dopiero przekształcały się w miasto, to nie wzdłuż dzisiejszej Kościuszki prowadził trakt do Mikołowa. Był on przedłużeniem ulicy świętego Jana i biegł po wschodniej stronie Kościuszki, tak jak obecnie ulice Kochanowskiego i Wita Stwosza. Z czasem utracił swą rolę, a w pewnym okresie wręcz zanikł, stając się polną ścieżką. Na południe od linii kolejowej nie brakowało pól. Część z nich należała do rodziny Warzecha. To właśnie od przedstawiciela tego rodu imieniem Andrzej, będącego m.in. właścicielem gospody przy Kościuszki 8, wziął swoją nazwę plac Andrzeja.
W ulicę Kościuszki przeobraził się trakt prowadzący do Brynowa (będącego wtedy jeszcze wsią), a ściślej tamtejszego folwarku, funkcjonującego tam od przełomu XVII i XVIII wieku folwarku. Trakt, wytyczony jakoś w połowie lat 20. XIX wieku, po drodze przechodził przez Wzgórze Beaty, nazwane od działającej na nim kopalni "Beata", której zapewniał transport do katowickiej kolei. Toteż nazywano go w dokumentach np. "Weg nach Brynow", czy "Strasse von Brynow nach Kattowitz", ale i "Strasse von Beategrube". Ostatecznie po przekształceniu się drogi w nową ulicę Katowic, w 1890 r. nadano jej nazwę właśnie od kopalni - Beatestrasse.
Peregrynując ulicą Kościuszki, dostrzeżemy całe bogactwo stylów architektonicznych. Napotkamy tam np. neogotyk, neorenesans, neobarok czy neomanieryzm, styl arkadowy, secesję, styl regionalny, art deco, modernizm, funkcjonalizm i styl międzynarodowy, a również eklektyzm.
Zimmermanowie - ta rodzina odegrała wielką rolę w ukształtowaniu miejskiej zabudowy Katowic
W ukształtowaniu miejskiej zabudowy Kościuszki wielką rolę odegrała rodzina Zimmermanów. Jej założycielem był przybyły do Katowic w 1879 z wsi Groszowice pod Opolem Robert Czieslik. Ta kluczowa dla historii ulicy postać jest nieco zagadkowa. Rodzinna legenda głosi, że Robert, osierocony w dzieciństwie trafił do sierocińca. Zabrał go miał stamtąd i wziąć na wychowanie człowiek, będący dobrze sytuowanym mistrzem murarskim z Katowic. Czeslik pod jego kierunkiem wyuczył się murarstwa, w jakiś tez sposób wszedł w posiadanie cegielni w okolicy Karbowej. Kim był jego tajemniczy dobroczyńca, nie wiadomo. Nasuwa się tu jednak na myśl sam Ignatz Grünfeld, architekt i budowniczy Katowic, a przy tym właściciel cegielni w tym samym rejonie, co późniejsza cegielnia Czeslika. A właściwie już Zimmermanna, gdyż takie nowe nazwisko przybrał sobie Czeslik.
Czeslik-Zimmermann, zamieszkały w Katowicach nie później niż w roku 1879, był też posiadaczem sporej liczby parceli przy późniejszej Kościuszki. Jego gospodarstwo prawdopodobnie znajdowało się tam, gdzie dziś wznosi się wybudowana w 1884 r. kamienica pod numerem 17. Zimmermann wzniósł zarówno ten budynek, jak i sąsiedni - numer 19. W tym ostatnim zamieszkał i ulokował siedzibę swego przedsiębiorstwa, czyli Robert Zimmermann'sche Erben. Dziś nazwalibyśmy go deweloperem - poza tymi dwoma kamienicami w latach 882-1896 wybudował cały szereg innych - pod numerami 8, 10, 12, 18, 20, 36 i 38. Także i potomkowie Roberta Zimmermanna mają swe miejsce w historiirozwoju ulicy Kościuszki.
Spacerując w górę Kościuszki napotkamy plac Miarki - starannie zaplanowany miejski skwer, otoczony gustownymi stylowo kamienicami. Dlaczego jego skrajem przebiegały główne drogi południowej części Katowic? Możliwe, że dlatego, iż kilkaset lat temu w tym miejscu znajdował się staw. Podobnie zresztą tłumaczy się genezę niejednego katowickiego placu.
Nieco powyżej placu Miarki, po przeciwnej stronie Kościuszki pod numerem 31 znajduje się ciekawa, neogotycka willa wybitnego śląskiego architekta Ludwiga Schneidera, projektanta wielu znanych kościołów na Górnym Śląsku. Schneider specjalizował się w architekturze sakralnej, ale ma też na koncie niejeden świecki obiekt. W willi przy Kościuszki przez jakiś czas mieściło się jego biuro projektowe, tam też mieszkał sam architekt.
Urocze ogródki i miejski park
Na północ od skraju miejskiej zabudowy Kościuszki powstały w 1909 r. ogródki szreberowskie, nazywane tak od od osoby ich pomysłodawcy i popularyzatora - doktora Daniela Gottloba Moritza Schrebera. Istnieją one do dziś i warto zwrócić na nie uwagę, dochodząc do autostrady A4. A nawet zagłębić się pomiędzy nie i odetchnąć spokojną atmosferą uroczych o każdej porze roku działek.
Na północnych stokach wzgórza, a na zachód od ulicy rozciąga się miejski park, zwany Südpark (Parkiem Południowym). Po włączeniu Katowic do Polski w roku 1922 przemianowano go na Park Kościuszki. W tym czasie na szczycie wzgórza wznosiła się Wieża Bismarcka - jeden z kilku takich obiektów na Górnym Śląsku, wzniesionych na cześć słynnego pruskiego i niemieckiego polityka. Ja także przemianowano - na Wieżę Kościuszki. Ostatecznie jednak postanowiono ja wyburzyć. Dziś w pobliżu miejsca, gdzie niegdyś stała, znajduje się zabytkowy, przeniesiony przed II wojną światowa z Syryni drewniany kościółek św. Michała. Pod nim zaś i pod częścią parku ciągną się tajemnicze podziemia. Część z nich to porzucone i zapomniane chodniki kopalni "Beata", część zaś powstała podczas wojny w niewyjaśnionym do dziś celu (prawdopodobnie miał tam powstać wielki schron przeciwlotniczy, wykorzystujący też pokopalniane ganki).
Wschodnia strona Kościuszki na odcinku wzdłuż parku została zagospodarowana inaczej. To tutaj za czasów II RP stanęły obiekty Targów Katowickich (działających od 1927 r.). Tutaj też stanęła remiza tramwajowa - linia ulicą Kościuszki do parku była jedna z pierwszych uruchomionych w Katowicach. Jednak przede wszystkim na tym terenie usytuowano liczne obiekty sportowe, jak stadiony klubów K. . Pogoń, K.S. Diana i F.C. 1, strzelnica i tor wyścigów konnych. Do tej tradycji nawiązuje dziś zlokalizowany w tej okolicy kryty basen.
W Brynowie (przyłączonym do Katowic w 1924 r.) Kościuszki zbiega się z ulicą Brynowską, będącą przedłużeniem Mikołowskiej. Jednolita odtąd arteria nosi nazwę Kościuszki i przez Piotrowice (włączone do Katowic w 1951 r.) łączy Katowice z Mikołowem. Odcinek Kościuszki w Piotrowicach jest stosunkowo nowy. Przed II wojną światową szosa mikołowska biegła przez centrum Piotrowic.
