Park Śląski pod specjalną ochroną? Znany architekt Maciej Franta apeluje o nadanie mu statusu parku kulturowego

Znany, chorzowski architekt o swoim pomyśle poinformował we wpisie na portalu Facebook 12 kwietnia 2025 roku.

„Park Śląski to jeden z najbardziej niezwykłych i wartościowych terenów w skali Polski i jeden z najbardziej wyjątkowych parków w Europie. To nie tylko zysk rozumiany jako dostęp do zieleni i spędzania w niej czasu ale także jako niezwykle wartościowy fundament budowania wysokiego standardu życia w mieście a tym samym wysokiej jakości społecznej, dobrej przestrzeni, poprawy demografii i majętności jego mieszkańców. Musimy zadbać, aby Chorzów nie był już nigdy przestrzenią substandardu i marnej jakości w zakresie decyzji architektonicznych i urbanistycznych. Musimy postawić tylko na jakość. Nie możemy pozwolić, aby Park Śląski niosący w sobie nie tylko rekreację ale także (a może przede wszystkim) wielką kulturę, niezwykłą architekturę, dziedzictwo historyczne, wielką estetykę, jakość myśli, materiału i detalu niespotykanego już dzisiaj, rozmachu i metropolitalności zatracił swoją osobowość i został zdewastowany a jego niezwykłość zastąpiona kiczem i substandardową bylejakością z czym mamy do czynienia teraz. Inwestycje w jego granicach historycznych w formie działań wprost komercyjnych dewelopersko nie mogą mieć miejsca. Wszelkie działania Parku oraz decyzje póki co pozostają poza wpływem władz miasta Chorzów, gdyż zarządzany jest przez władze wojewódzkie a administracja architektoniczno-budowlana w Chorzowie musi wydawać decyzje zgodnie z prawem nawet jeśli z nimi się nie zgadza lecz nie ma narzędzi do podejmowania decyzji autorytarnych, bazujących na czymś więcej niż czyste zapisy uchwał miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.” –

– pisze w apelu o poparcie swojego pomysłu do mieszkańców Chorzowa Maciej Franta.

Czym jest park kulturowy?

Wbrew nazwie, nie musi być parkiem w tradycyjnym rozumieniu, choć w tym przypadku akurat byłby nim. Park kulturowy to przewidziany prawem status, który nadaje się określonemu obszarowi krajobrazu kulturowego oraz wyróżniającym się krajobrazowo terenom z zabytkami nieruchomymi, charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej, celem ochrony wszystkich jego składników. Powołuje go rada gminy, po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, a organ władzy wykonawczej w gminie jest odpowiedzialny za utworzenie planu ochrony, w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem.

Powyższe oznacza, że w przypadku Parku Śląskiego musiałaby to zrobić Rada Miasta Chorzów, po zasięgnięciu opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach. Zaś za stworzenie planu ochrony i wykonywanie go odpowiedzialny byłby Prezydent Miasta Chorzów, we współpracy z tymże konserwatorem.

W Polsce funkcjonuje 40 obszarów o statusie parku kulturowego. Są to między innymi bardzo znane miejsca, jak:

• Park Kulturowy Stare Miasto w Krakowie (od 2010 roku),
• Park Kulturowy Stare Miasto we Wrocławiu (od 2015 roku),
• Park Kulturowy Stare miasto w Poznaniu (od 2018 roku),
• Park Kulturowy Nowa Huta w Krakowie (od 2019 roku,)
• Park Kulturowy „Historyczne Centrum Warszawy” (od 2023 roku),

ale i nieco mniej rozpoznawalne, takie jak:

• Park Kulturowy w Bohonikach (od 2019 roku),
• Park Kulturowy Stary Radom (od 2011 roku),
• Park Kulturowy etnograficznego podregionu kutnowskiego związanego z poetą romantycznym Józefem Bohdanem Zaleskim (od 2015 roku).

Jak dotąd jedyny przypadek zniesienia statusu parku kulturowego miał miejsce w 2023 roku, kiedy utracił go Park Kulturowy ulicy Piotrkowskiej w Łodzi (od 2016 roku).

W województwie śląskim funkcjonują obecnie 4 obszary o takim statusie:

• Park Kulturowy Cmentarz Żydowski w Żorach (od 2004 roku),
• Park Kulturowy „Hałda Popłuczkowa” w Tarnowskich Górach (od 2006 roku),
• Park Kulturowy dla Obszaru Staromiejskiego w Bieruniu (od 2016 roku),
• Park Kulturowy dla Obszaru Grobli w Bieruniu (od 2016 roku).

Pełną listę można znaleźć na przykład tutaj.

Co oznaczałby status parku kulturowego dla Parku Śląskiego?

Autor apelu podaje kilkanaście powodów, dla których warto zabiegać poddanie całego obszaru Parku Śląskiego ochronie poprzez nadanie mu specjalnego statusu. Są to wg niego:

• Obowiązek uzgodnienia każdej ingerencji – nawet remontu elewacji, wymiany okien czy malowania – z konserwatorem zabytków, także dla budynków niemających statusu zabytku; poza parkiem kulturowym obowiązek ten dotyczy tylko obiektów wpisanych do rejestru zabytków lub – w mniejszym zakresie – do gminnej ewidencji zabytków.
• Szerszy zakres obowiązkowych uzgodnień z konserwatorem, niż w przypadku wpisów do rejestru lub gminnej ewidencji zabytków; uzgodnieniu może podlegać nie tylko forma architektoniczna, ale także: kolorystyka elewacji i dachów, rodzaj materiałów, faktury, detale stolarki, pokrycia dachowe, orynnowanie, daszki, klimatyzatory, balustrady, skrzynki gazowe i elektryczne, anteny, kamery, panele fotowoltaiczne itp.; często dochodzi obowiązek wykonania projektu konserwatorskiego lub ekspertyzy historycznej.
• Konieczność uzgodnienia sposobu zagospodarowania działki, a nie tylko samego budynku; nawet takie prace, jak zmiana ogrodzenia, nowa brama, mała architektura (ławka, śmietnik, latarnia) czy nasadzenia, mogą wymagać zgody konserwatora; może on narzucić użycia konkretnych materiałów, na przykład bruku kamiennego zamiast kostki betonowej, ogrodzenia z kutego żelaza zamiast siatki panelowej itd..
• Zakaz stosowania bez szczególnego uzasadnienia typowych, nowoczesnych rozwiązań; nawet jeśli coś jest technicznie dopuszczalne w innych miejscach, jak stolarka okienna wykonana z PCW, kolorowe tynki, instalacja fotowoltaiczna; w parku kulturowym konserwator może tego zabronić, jeżeli uzna, że zakłóca to krajobraz kulturowy.
• Możliwość zakazu prac w konkretnych okresach, na przykład w sezonie turystycznym, w czasie obchodów świąt religijnych czy państwowych, aby nie zakłócać imprez kulturalnych, sezonów turystycznych lub uroczystości religijnych, które mają związek z charakterem miejsca.
• Obowiązek usunięcia istniejących elementów, które są sprzeczne z regulaminem parku; dotyczyłoby to na przykład reklam, plastikowych okien w historycznych kamienicach, daszków z poliwęglanu itp.; konserwator mógłby nakazać ich usunięcie lub wymianę, nawet jeśli były wcześniej zainstalowane legalnie, ale byłyby sprzeczne z nowymi przepisami.
• Ograniczenie lub zakaz grodzenia działki, nawet jeśli miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego na to pozwala; park kulturowy może narzucać swoje zasady, jak na przykład zakaz pełnych ogrodzeń lub wymóg, by były niskie, ażurowe albo całkowity zakaz grodzenia przestrzeni publicznych, takich jak ulice czy skwery.
• Ograniczona dostępność do typowych procedur uproszczonych, takich jak zgłoszenie prac budowlanych zamiast uzyskiwania pozwolenia na budowę; oznaczałoby to konieczność uzyskania pozwolenia na budowę w uzgodnieniu z konserwatorem na takie prace, jak docieplenie czy remont, które normalnie tego nie wymagają.

„Możemy spowodować, aby każda inwestycja, remont, zmiana w Parku od kostki brukowej po budowę i zieleń była obligatoryjnie poddawana uzgodnieniu i konsultacji przez organ Miejskiego Konserwatora Zabytków w Chorzowie. Park Śląski musi stać się Parkiem Kulturowym! Leży to w gestii władz i radnych naszego miasta, którzy stosunkowo szybko mogą spowodować, że decyzyjność przestrzenna i architektoniczna nad jego terenem wróci [red.] w znacznym stopniu w ręce lokalne. Wesprzyjmy proszę społecznym głosem poparcia władze naszego miasta w tej inicjatywie, aby nie miały wątpliwości i czuły nasze wsparcie, że należy to zrobić już bez zbędnej zwłoki. Niech ta decyzja będzie naszą wspólną ponadpolityczą jednogłośną wolą całego miasta, mieszkańców i polityków, przedsiębiorców i mieszkańców, gdyż gramy o coś więcej niż polityka a to nasza wspólna dobra przyszłość na lata niezależnie od sprawowanych w danym czasie władz i opozycji. (…) Dajmy Parkowi Śląskiemu jakość, kompetentne procesy decyzyjne i zafundujmy sobie odrobinę lepszej przyszłości!” –

– apeluje Maciej Franta.

Zielony Chorzów

Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku zbudowano na terenie Chorzowa i Katowic, na mocy decyzji Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z Grudnia 1950 roku. Już w lipcu roku 1951 rozpoczęła się jego budowa, która w aż w ¾ była realizowana na obszarze zdewastowanych terenów poprzemysłowych. O tym, jak wyglądał park, kiedy powstawał, pisał na naszych łamach red. Tomasz Borówka.

Na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z 12 grudnia 1967 roku doszło do zmiany granic obu miast ze skutkiem od dnia 1 stycznia 1968 roku. W efekcie zmian Osiedle Tysiąclecia w całości weszło w skład Katowic, zaś Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku znalazł się w całości w granicach Chorzowa.

Zieleń urządzona to obecnie około 21% powierzchni miasta, a na liczbę tę składa się głównie teren Parku Śląskiego, który stanowi 16% obszaru Chorzowa.