Już na mapach z końca XIX wieku widać, że Kolonia Zgorzelec (Sgorzelitz) leży z dala od innych zabudowań, jakby na wsi, a nie po drodze z tętniących życiem Łagiewnik do Szombierek, niedaleko gwarnego Beuthen.
Kolonia Zgorzelec. Osiedle w mieście, a jakby na prowincji
Budynki mieszkalne oraz usługowe (pralnia, piekarnia) zostały zbudowane w latach 1887-1901 jako osiedle patronackie dla robotników dynamicznie rozwijającej się huty żelaza "Hubertus" (przemianowanej na "Zygmunt").
"Przyjmuje się, że bezpośrednim inicjatorem powstania kolonii był Hubert von Tiele-Winckler - udziałowiec spółki (Kattowitzer AG fur Bergbau und Eisenhuttenbetrieb) i właściciel m.in. dóbr wokół Bytomia i Katowic" - pisze Michał Bulsa w książce "Patronackie osiedla robotnicze. Tom 1. Górny Śląsk"
W 1909 r. większość osiedla kupiła spółka, która była właścicielem kopalni "Paulus-Hohenzollern" (później "Szombierki"). Później dokupiła resztę. W sumie cała kolonia liczyła 167 lokali mieszkalnych.
Dzisiaj Kolonia Zgorzelec (ulica Kolonia Zgorzelec) to jeden z nielicznych zachowanych w komplecie zespołów urbanistyczno-architektonicznych osiedli patronackich na Górnym Śląsku.
Zainteresowani familokami? My piszemy o nich namiętnie. Czytajcie:
- Zaniedbane zabytkowe familoki, urocze ogródki i obrzydliwe blaszane garaże. Taka jest Zandka w Zabrzu
- Prawdziwe miasto ogród, które przetrwało PRL. Familoki w Czerwionce-Leszczynach trzeba odwiedzić
- Rudzki Ficinus: najstarsze osiedle robotnicze na Śląsku z... sycylijskim klimatem? Tylko morza nie ma. Ani cegły!
Budynki mieszkalne (w sumie 34) wyczerpują definicję familoka, bo są takie same, zbudowano je z czerwonej cegły dla robotników, i dodatkowo stanowią zwarte osiedle. W 1994 roku Kolonię Zgorzelec wpisano do rejestru zabytków.
Domy były proste - 2-kondygnacyjne, bez architektonicznych wodotrysków. Jedynymi szaleństwami były murowany cokół, ceglane nadporoża okienne i drzwiowe oraz gzymsy międzykondygnacyjne. Mieszkania były 2- lub 3-izbowe. Z korytarza wchodziło się bezpośrednio do kuchni. Nie miały łazienek ani ubikacji - te znajdowały się na zewnątrz. Kolonia Zgorzelec aż do lat 90. XX wieku nie miała kanalizacji.
Zresztą zabudowania osiedla niszczały przez lata. Domy jeden po drugim były wyłączane z użytkowania (w sumie 14 w najgorszych czasach). W latach 90. przeprowadzono pierwsze remonty. Osiedle, poza wspomnianą kanalizacją, dostało też nowy wodociąg i sieć gazową. Kolejną rewitalizację miasto Bytom (bo ono teraz jest właścicielem większości domów) zaczęło w 2020 roku. Chodziło nie tylko o rewitalizację materialną, ale i społeczną. Ten projekt jeszcze trwa, a w tak zwanym międzyczasie zaczął się nowy.
- Łącznie na terenie Kolonii Zgorzelec realizowane są dwa projekty rewitalizacyjne obejmujące 24 budynki – 10 budynków wspólnot mieszkaniowych (projekt, którego liderem jest ZBM-TBS sp. Z o.o.) i 14 budynków gminnych, które przed rozpoczęciem realizacji projektu były wyłączonymi z użytku pustostanami (projekt realizowany przez Bytomskie Mieszkania) - mówi Małgorzata Węgiel-Wnuk, rzeczniczka prasowa Urzędu Miejskiego w Bytomiu. - Oprócz tego, w ramach pierwszego projektu trwa adaptacja przestrzeni publicznych do potrzeb obecnych i przyszłych mieszkańców – m.in. budowa chodników, placów zabaw i miejsc rekreacji oraz zieleńców - dodaje.
Kiedyś były tu pustostany, dziś są mieszkania komunalne
Cztery z czternastu remontowanych przez Bytomskie Mieszkania familoków na zabytkowym osiedlu Kolonia Zgorzelec zostały już oddane do użytku. W każdym z nich powstały cztery mieszkania o powierzchni od 47 do 75 mkw., które zasilą bytomski zasób mieszkań komunalnych. Zakres prac obejmował roboty konstrukcyjne związane z wymianą stropów i odtworzeniem ścian, wymianę stolarki okiennej i drzwiowej oraz wszystkich instalacji.
Dobiega też końca remont kolejnych pięciu kamienic o numerach 10, 11, 12, 13, 14 - wewnątrz lokali trwają prace malarskie.
Drugie życie dostanie też budynek dawnej piekarni i pralni przy ul. Kolonia Zgorzelec 31. Obecnie trwa procedura związana ze zmianą dokumentacji projektowej, która jest niezbędna, by nadać budynkowi funkcje mieszkalne.
Sporo pracy zostało do wykonania w budynkach o numerach 24 i 25, gdzie trwają prace związane z wymianą stropów i konstrukcji dachu. Roboty konstrukcyjne zostały zakończone w budynkach o numerach 7 i 35 – pod tymi adresami trwają prace związane montażem instalacji, stolarki okiennej oraz roboty elewacyjne.
W zabytkowych familokach remontowane jest wszystko: wzmacniane są fundamenty, kładzione nowe stropy, naprawiane ściany, remontowane dachy i jego ocieplenie, a lokale wyposażane są w łazienki i wszystkie niezbędne instalacje. Całość prac przebiega pod nadzorem Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
- Po zakończeniu prac mieszkania będą oddawane mieszkańcom w stanie deweloperskim - informuje rzeczniczka Urzędu Miejskiego w Bytomiu. - Zgodnie z planem, wyremontowane lokale trafią do kolejnych mieszkańców, którzy oczekują na lokale zamienne np. po wykwaterowaniu z budynków o złym stanie technicznym lub w trakcie gruntownych remontów. Bytomskie Mieszkania przedstawiają już propozycje lokalowe kolejnym osobom z listy oczekujących. Wszystkie prace powinny zakończyć się do końca 2023 roku - dodaje Małgorzata Węgiel-Wnuk.
10 domów wspólnot mieszkaniowych już po remoncie
Zakończyły się już prace w budynkach wspólnot mieszkaniowych w Kolonii Zgorzelec. Liderem projektu związanego z remontem 10 budynków sześciu wspólnot mieszkaniowych jest spółka ZBM-TBS.
W budynkach o numerach: 15, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 30, 36, odnowiono m.in. elewacje frontowe, wykonywane izolacje pionowe budynków, w części budynków wymieniono pokrycia dachowe z przemurowaniem kominów, remont klatek schodowych obejmujący wymianę sieci elektrycznej z odmalowaniem i remontem schodów, odnowienie drzwi wejściowych, wymiana okienek piwnicznych na częściach wspólnych.
Na osiedlu trwają także intensywne prace polegające na zagospodarowaniu terenów wokół budynków.
- W ramach inwestycji powstaje m.in. plac sportowy, budowane są nowe chodniki, a całości dopełnią tablice informujące o historii osiedla, elementy małej architektury oraz nasadzenia zieleni. Teren zostanie oświetlony i zlikwidowane zostaną bariery architektoniczne - mówi Małgorzata Węgiel-Wnuk.
No i na koniec. Co prawda Kolonia Zgorzelec nie zagrała w "Osadzie", ale za to jej plenery widać w polskim horrorze "Hiena" z Borysem Szycem w głównej roli. Po rewitalizacji Zgorzelec już nie będzie musiał grać w filmach grozy.
