Plac Akademicki w Bytomiu i otaczające go budynki oficjalnie uznane za zabytek. Jest decyzja konserwatora

Decyzja Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków nie mogła być inna: 28 sierpnia 2024 r. zespół zabudowy placu Akademickiego w Bytomiu został oficjalnie uznany za zabytek. Od tego dnia ochronie konserwatorskiej podlegają:

• budynki przy pl. Akademickim 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, ul. S. Żeromskiego 21, 23, 25 i ul. B. Prusa 17, wraz z wewnętrznymi częściami wspólnymi, tj. wnętrzami klatek schodowych ww. obiektów (oprócz wnętrza klatki schodowej obiektu przy pl. Akademickim 2);
• układ ulic okalających płytę placu, owalnie wygiętych na zewnątrz, tworzących lekko łukowate linie zabudowy po wsch. i zach. stronie płyty placu o układzie zbliżonym do elipsy;
• fontanna z rzeźbami (figurami chłopców siodłających morskie zwierzęta), pochodząca z 1947 r., autorstwa Tadeusza Sadkowskiego (figurywraz z niecką fontanny),
• dwa schrony przeciwlotnicze z ok. 1942 r., zlokalizowane w południowej części placu, wraz z ich podziemną strukturą przestrzenną oraz elementami naziemnymi (w tym z włazami),
• teren działek ewidencyjnych nr: 113/74, 268/18, 116/18, 136/17, 16, 126/15, 75, 77, 76, 28, 148/31, 265/31, 144/32, 114/32, 210/33, 132/33, 130/34, 35, 38, 37, 27, 73, 26, 134/25, 270/11, 272/21, 140/21, 68, 229/22 (w części), 24 (w części), 286/25 (w części), 108/67 (w części), ark. mapy 31, obr. 0002, gm. m. pow. Bytom oraz nr 138 (w części), ark. mapy 18, obr. 0002 Bytom

Obiekty tworzące zespół budowlany podlegają ochronie w zakresie skali i cech zewnętrznych.

Zespół zabudowy placu Akademickiego w Bytomiu oficjalnie zabytkiem

Plac Akademicki znajduje się w odległości około 600 m na północ od Rynku i zajmuje powierzchnię około 18
700 m2, będąc tym samym jednym z większych tego typu założeń przestrzennych, znajdujących się w śródmieściu Bytomia. Wspólnie z nieodległym pI. Słowiańskim powstał w wyniku wprowadzenia na początku
XX w. nowego planu regulacyjnego Bytomia, obejmującego m.in. zagospodarowanie terenów dawnego
przedmieścia i pól miejskich, położonych na północ od miasta.

Już wiele razy pisaliśmy w ŚLĄZAGU, że to prawdopodobnie najbardziej spektakularne takie założenie we wszystkich górnośląskich miastach: plac na planie owalu, z dorodnym skwerem i fontanną pośrodku, praktycznie przez 100 lat niezakłócony żadną ingerencją zmieniającą charakter tego miejsca. Harmonijna śródmiejska przestrzeń, która po tych wszystkich zawieruchach, które przetoczyły się przez Bytom, do dziś opowiada o jego dawnej świetności.

Owalny plac był sednem całego nowego założenia, jakie w Bytomiu wdrażano mniej więcej od początku XX wieku, gdy miasto było w granicach państwa pruskiego. Główną osią urbanistyczną stała się wychodząca z Rynku Schiesshausstrasse (czyli dzisiejsza ul. Podgórna). Droga do dziś mija od lewej plac Grunwaldzki, po czym dochodzi do placu Sobieskiego. W pierwotnym projekcie, oś miała go przeciąć, po czym przebić się przez wieńczący plac ryzalit koszar i dotrzeć do nowego placu. Nazwano go Augusta Victorplatz, na cześć żony cesarza Wilhelma II.

A propos nazwy, bo ta, a właściwie "te" są ciekawym świadectwem pokręconej historii miasta. Żaden inny adres w Bytomiu tak często nie zmieniał swojego patrona jak dzisiejszy plac Akademicki. Po upadku cesarstwa, przechrzczono go na Reichsprasidentenplatz, a zaraz po II wojnie - na plac Strzelców Bytomskich. Później w PRL jego patronem został Feliks Dzierżyński, zaś po dekomunizacji, na wniosek osiadłych w Bytomiu Kresowiaków, plac przemianowano na Akademicki, na pamiątkę placu o tej samej nazwie we Lwowie.

Zabudowa prawie niezmącona powojennymi plombami

To, co przy Akademickim (jak i w zdecydowanej większości północnego śródmieścia Bytomia) jest niezwykłe, to - biorąc pod uwagę liczne perypetie miasta przez ostatnich kilkadziesiąt lat - zabudowa niezmącona powojennymi plombami i innymi ingerencjami. Ok, prawie. Na południowo-wschodniej rogu stoi tzw. Dom Partii - dawny gmach Komitetu Miejskiego PZPR. Przebudowany, rozbudowany i niszczejący od lat. Przed wojną była to siedziba Verwaltungsgebäude der Knappschafts Berufsgerlossenschaft, czyli górniczej ubezpieczalni.

To wyjątek w tym miejscu. Do naszych czasów zachowało się niemal całe bogactwo architektoniczne placu. Od północy zamyka go dominujący budynek Wydziału Stomatologii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego. Ekspresjonistyczny gmach (z elementami art deco) zbudowano w 1925 r. jako siedzibę prezydium policji. Po II wojnie mieścił m.in. Bytomskie Zjednoczenie Przemysłu Węglowego. Wschodnia pierzeja jest w całości funkcjonalistyczno-ekspresjonistyczna (na elewacjach elementy art deco) z lat 20. Po zachodniej stronie mamy secesję pod numerami 1, 3 i 5 (kamienice budowane w pierwszej dekadzie XX wieku), więcej modernizmu i art deco pod adresem 7, 9 i 11 (okazały budynek w samym środku pierzei z tympanonem i oknem w formie 8-ramiennej gwiazdy; rok 1925-26) i jeszcze więcej mocno urozmaiconej secesji pod numerami 13 i 15.

Środek Akademickiego zajmuje z kolei bujny skwer z fontanną, którą - tu ciekawostka - wybudowano dopiero w 1947 roku. Jej projektantami byli Józef Sawicki i Tadeusz Sadowski. Przyjrzyjcie się rzeźbom Sadowskiego: chłopiec dosiadający żółwia, raka czy żabę to ciekawie tajemnicze ozdoby pięknego placu.