Najpierw historia. 100 lat temu Wilhelms Platz, dzisiejszy Słowiański, stał się najdalej wysuniętym na północ placem okrojonego nową granicą Bytomia. Za nim ciągnęły się już tylko niezabudowane pola. Na jego historię, jak wielu miejsc w Bytomiu, wpłynęła polityczna układanka złożona wysoko ponad głowami bytomian.
Polityczna układanka? Podział Górnego Śląska po powstaniach i plebiscycie był przekleństwem Bytomia i potężnym hamulcem dla dalszego rozwoju przestrzennego miasta. Od wschodu, południa i północy nowa granica państwowa odcięła je od dotychczasowego, naturalnego zaplecza. Nie trzeba powtarzać, że, jak w przypadku innych poszatkowanych w 1922 roku miast, granica generowała dziesiątki nowych problemów społecznych, gospodarczych i transportowych. Bytom stracił też sporą część swojego dawnego terytorium. Bezpowrotnie. Takie obszary, jak Czarny Las czy Dąbrówka Wielka, ocięte 100 lat temu od miasta, na zawsze zostały dzielnicami - odpowiednio: Rudy Śląskiej i Piekar Śląskich. Na nowej mapie miasto mogło rozbudowywać się jedynie w kierunku zachodnim, wgłąb Niemiec. Na północy wypełniano luki w zabudowie, zaś wolne tereny przekazywano pod zabudowę mieszkaniową. Z kolei obszary zagrożone szkodami górniczymi (w tej części miasta było ich sporo), przeznaczano na skwery i zieleńce.
Plac miał być okrągły
Dawny Wilhelms Platz był w pejzażu miasta szczególny, bowiem - w krainie efektownych placów, z których słynął Bytom, był placem najdalej wysuniętym na północ. Dalej były już tylko niezabudowane tereny, zwane Paniowskim Polem, należące do zamożnych rodzin Paikertów i Schastoków. Na początku XX wieku odkupiło je miasto. W 1908 roku wzniesiono gmach Żeńskiego Królewskiego Seminarium Nauczycielskiego, w którym od 1929 roku mieściła się Akademia Pedagogiczna, jedyna taka uczelnia na Śląsku.
Sam plac Wilhelma pierwotnie miał być okrągły. Takie były zamierzenia z początku poprzedniego stulecia: plac na planie koła, z którego cztery ulice rozchodziłyby się promieniście we wszystkich kierunkach. Piąta miała prowadzić ukośnie w stronę pobliskiego placu Akademickiego. Koncepcja z czasem się zmieniła - Wilhelms Platz stał się (bardziej typowo) prostokątny, będąc de facto poszerzonym przedłużeniem ulicy Wilhelma, którą kiedyś była łącząca dzisiejszy Słowiański od południa ul. Chrobrego (oraz, dalej: dzisiejsza ul. Czarnieckiego).
A zabudowa? Tę rozpoczął w 1909 roku budowniczy z Szarleja Franz Ryba, który wzniósł dla siebie kamienice nr 1 i 2. W następnych latach (1911-1913) powstały domy nr 3, 4, 7, 8, 9 i 10, zaprojektowane przez Ignatza Kupkę, Georga Skrzypka i Karla Mainkę. Pierwotnie zamieszkiwali je m.in. rentierzy i urzędnicy średniego szczebla. Zabudowę placu ukończono dopiero w latach 1930-31, kiedy gmina Bytom wybudowała domy nr 5 i 6 wg projektu architekta miejskiego Alberta Stütza.
Słowiański od 1945
Również w 1931 roku plac od północy zwieńczyła najbardziej okazała świątynia wybudowana w Bytomiu w okresie międzywojennym (nie przy samym placu, dodajmy). Kościół św. Barbary (budowany od 1928 roku) powstał również jako skutek podziału Górnego Śląska. W północnej części śródmieścia osiedliło się wielu uchodźców z tej części regionu, która przypadła Polsce. Architekt Richard Kickton z Poczdamu zaprojektował okazałą dwuwieżową bazylikę. Co ciekawe, było to nawiązanie do sąsiedniej bazyliki piekarskiej, która w 1922 roku była już terytorium II RP. Można powiedzieć wręcz, że kościół św. Barbary miał stanowić konkurencję dla świątyni w Piekarach Śląskich.
Interesująca była również konstrukcja obiektu. Wzmiankowane wcześniej szkody górnicze wymusiły zastosowanie żelbetowego szkieletu wypełnionego cegłą. Wspomnijmy jeszcze, że organy firmy Rieger z Karniowa (niem. Jägerndorf) zainstalowane dopiero w 1941 roku, uchodziły za najlepsze na całym niemieckim Górnym Śląsku.
Plac Wilhelma stał się Słowiańskim w 1945 roku. Trudno powiedzieć, czemu akurat Słowiańskim, ale w nowym porządku w okolicy zrobiło się przykładnie polsko: Bolesław Prus zastąpił zasłużonego na Śląsku hrabiego Redena, Orlęta Lwowskie - hrabiego Donnersmarcka (też nie trzeba przedstawiać), zaś obok na tabliczkach pojawili się też Bolesław Chrobry i Stefan Czarniecki.
Znakiem rozpoznawczym północnego śródmieścia, oprócz pięknej architektury, jest to, o co w ostatnich latach trąbią w miastach całej Polski: zieleń. Tu nie trzeba sadzić drzew, ani rozwijać trawy z rolki, bo dawno temu zrobili to miejscowi projektanci. Plac Akademicki i Słowiański to oazy bujnej roślinności. Praktycznie każdą ulicę zdobi szpaler drzew. To niemal podręcznikowa realizacja tego, co od połowy XIX wieku stało się standardem w każdym poważnym mieście zarówno w Europie, jak i Stanach Zjednoczonych.
Z kolei jeśli z placu Słowiańskiego udamy się w kierunku ulic Czarnieckiego, Grottgera czy Powstańców Śląskich, będziemy mogli podziwiać efektowne rezydencje z ogrodami, starymi drzewami i... tajemnicami. Na elewacji wytwornej Villi Maria przy Czarnieckiego dostrzeżemy symbolikę charakterystyczną dla masonerii: cyrkiel z węgielnicą czy sowy.
