Od roku 1943 nasiliły się ataki bombowców alianckich na ośrodki miejskie i przemysłowe Niemiec. Zmasowanych naloty miały załamać niemiecką produkcję przemysłową, przy okazji wymierzając cios w morale niemieckiego narodu. Pierwsze powiodło się do pewnego stopnia, drugie w ogóle. Niemniej Luftwaffe nie była w stanie powstrzymać spadającego z nieba gradu bomb, więc szkody wyrządzane w miastach III Rzeszy były potworne. Straty ludności starała się ograniczać cywilna obrona przeciwlotnicza, tzw. Luftschutz.
Schron przeciwlotniczy Rzeszy
Funkcjonowała ona również na Górnym Śląsku. Początkowo, z racji oddalenia od lotnisk w Wielkiej Brytanii, z których startowały bombowce RAF i USAAF, nie był on zagrożony ich nalotami, a i sowieckie lotnictwo bombowe zapuszczało się tu bardzo rzadko (będąc zresztą nieporównywalnie słabsze od swoich odpowiedników z Zachodu). Górny Śląsk nazywano więc Reichsluftschutzkeller - schronem przeciwlotniczym Rzeszy. I tu właśnie dyslokowano liczne zakłady przemysłowe, a nawet mieszkańców zachodnich rejonów Niemiec. Liczba tych ostatnich szła w tysiące. Kiedy jednak w 1943 roku Brytyjczycy i Amerykanie dokonali inwazji Włoch i tamtejsze lotniska stały się dostępne dla alianckich bombowców, stało się jasne, że i na Górny Śląsk posypią się bomby. W lipcu 1943, jeszcze gdy toczyły się walki o Sycylię, Górny Śląsk został zakwalifikowany przez dowództwo Luftawaffe do obszarów, którym grożą bombardowania.
Górny Śląsk i Luftschutz
W regionie rozpoczęły się więc przygotowania na ten wypadek. Już od początku 1943 r. funkcjonował w prowincji górnośląskiej powołany przez gauleitera Fritza Brachta sztab kryzysowy. Tworzono i rozwijano lokalne struktury cywilnej obrony przeciwlotniczej, szkolono ratowników, gromadzono sprzęt gaśniczy i medyczny. Ponadto zaś - co było szczególnie widoczne - w latach 1943-1944 wybudowano liczne schrony przeciwlotnicze i rowy przeciwodłamkowe.
Na większość tych pierwszych adaptowano pomieszczenia piwniczne pod domami mieszkalnymi, choć zdarzały się i specjalnie na ten cel budowane obiekty. Wzmacniano stropy. Zapewniano wyjścia ewakuacyjne na wypadek odcięcia zejść do piwnic przez gruzy zawalonego budynku, instalowano ognio- i gazoszczelne drzwi. Kompletowano wewnątrz środki opatrunkowe, żywność, wodę, narzędzia, sprzęt gaśniczy i oświetleniowy. Schrony (poza najmniejszymi) posiadały wyznaczonego dowódcę (najczęściej był nim administrator budynku, dysponujący czasami nawet niewielkim pomieszczeniem dowodzenia) oraz sformowaną grupę interwencyjną, której zadaniem było gaszenie ognia i odgruzowywanie. Schrony i wejścia do nich były oznakowane z zewnątrz - nie tylko po to, by w razie nalotu wskazywać miejsce schronienia, ale i w tym celu, by w razie zawalenia się obiektu ratownicy wiedzieli, jak najłatwiej dotrzeć do uwięzionych pod gruzami.
Do zmasowanych nalotów na górnośląskie miasta na szczęście nie doszło, choć alianci nosili się z takim zamiarem. Ale na murach wielu domów GOP-u na całe lata pozostały dało się jeszcze zauważyć strzałki z napisem LSR, czyli Luftschutzraum. Od czasu do czasu podczas robót ziemnych odkrywa się dawno zasypane i zapomniane szczeliny przeciwlotnicze. A na dolnych kondygnacjach wielu budynków po dziś dzień można rozpoznać ślady ich adaptacji na schrony przeciwlotnicze - na przykład w śródmieściu Katowic. W archiwach zaś zachowały się plany takich przebudów, z których wybraliśmy tutaj zestaw ciekawych (ze względu na swą oryginalność bądź wręcz przeciwnie, typowość) przykładów.
Sprawdźcie w naszej galerii zdjęciowej, w jakich bardzo znanych miejscach Katowic znajdowały się schrony - Luftschutzraum.
