Walne Zgromadzenie Delegatów Stowarzyszenia Osób Narodowości Śląskiej odbyło się w sobotę, 5 kwietnia 2025 r., w Rudzińcu, w powiecie gliwickim. Głównym celem zgromadzenia było uchylenie procesu likwidacji i przywrócenie osobowości prawnej SONŚ oraz wybór nowych władz, które przeprowadzą konieczne zmiany formalne.
Na czele zarządu SONŚ stanął Wojciech Glensk, absolwent politologii i dziennikarz radiowy z Tarnowa Opolskiego. Wiceprzewodniczącymi zostali Robert Słota z Kędzierzyna-Koźla i Tomasz Miler z Rybnika, sekretarzem Krzysztof Rogalski z Katowic, a skarbnikiem Pejter Długosz (dotychczasowy przewodniczący) z Kotorza Małego. Honorowe członkostwo nadano mecenasowi Waldemarowi Murkowi, członkowi zarządu RAŚ, który prowadził sprawę SONŚ przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka.
Odezwa w sprawie uznania śląskiej mniejszości etnicznej
Pierwszą decyzją zarządu było przyjęcie kilkudziesięciorga nowych członków. Przyjęto także odezwę do władz państwowych i klubów parlamentarnych w sprawie uznania śląskiej mniejszości etnicznej.
- Od 2002 roku, kiedy po raz pierwszy pytano o narodowość respondentów, każdy spis powszechny dowodzi, że to właśnie my stanowimy największą mniejszość etniczną w polskim społeczeństwie. W ostatnim nieuznawaną narodowość śląską zadeklarowało blisko 600 tysięcy obywateli Rzeczypospolitej Polskiej (…) Domagamy się uznania śląskiej mniejszości etnicznej w imię zasad, stanowiących fundament demokratycznego społeczeństwa, lecz także odpowiedzialności za losy państwa. Wykluczająca formuła patriotyzmu, opartego na monopolu jednej kultury i jednej narracji, nie sprawdzi się wobec zagrożeń, przed którymi stają Polska i Europa. Szacunek dla kulturowej odrębności Ślązaków i innych grup mniejszościowych skonsoliduje polityczną wspólnotę, którą stanowi społeczeństwo Rzeczypospolitej Polskiej, i da poczucie jej mocnego oparcia na wartościach świata zachodniego – czytamy w odezwie.
Stowarzyszenie Osób Narodowości Śląskiej założono w 2011 r. Od 10 lat było w likwidacji
Stowarzyszenie Osób Narodowości Śląskiej zostało założone w 2011 roku w Opolu i zarejestrowane przez miejscowy Sąd Rejonowy. Decyzję tę do Sądu Okręgowego zaskarżyła Prokuratura Okręgowa w Opolu, a sąd wyższej instancji oddalił apelację prokuratury. Prokuratura wniosła jednak skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego. Ten w grudniu 2013 r. uchylił decyzję Sądu Okręgowego i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.
- Szanując przekonanie części Ślązaków o ich pewnej odrębności, wynikającej z kultury i regionalnej gwary, nie można jednak zaakceptować sugestii, iż tworzy się naród śląski, bądź już istnieje – w liczbie kilkuset tysięcy osób, którzy zadeklarowali taką przynależność w spisie powszechnym – stwierdził wówczas Sąd Najwyższy.
Sąd Najwyższy podkreślił, że organizowanie stowarzyszeń jest jednym z wyrazów wolności obywatelskich, ale nazwa stowarzyszenia nie może wprowadzać w błąd. Wskazywanie w nazwie narodowości śląskiej może być zdaniem sądu poczytane za uznanie istnienia odrębnego narodu śląskiego i prowadzić do stosowania nieuzasadnionych preferencji np. przy ustalaniu wyników wyborów.
Sąd Rejonowy w Opolu rozpatrując ponownie sprawę rejestracji nakazał Stowarzyszeniu Osób Narodowości Śląskiej zmianę nazwy i statutu tak, by wykreślić z nich zwroty dotyczące narodu i narodowości śląskiej. Stowarzyszenie tego nie uczyniło, więc w 2015 r. zapadła decyzja o jego likwidacji. Członkowie SONŚ złożyli skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego, ale sąd jej nie przyjął. W 2017 r. skierowali więc sprawę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
Trybunał w Strasburgu wyrok w tej sprawie ogłosił 14 marca 2024 r. Uznał, że odmawiając rejestracji Stowarzyszenia Osób Narodowości Śląskiej, polskie sądy naruszyły artykuł 11. Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, mówiący o wolności zgromadzeń i stowarzyszenia się.
Długa historia batalii Ślązaków o własne stowarzyszenie
- 11 grudnia 1996 r. - Grupa członków Ruchu Autonomii Śląska składa w Sądzie Wojewódzkim w Katowicach wniosek o rejestrację stowarzyszenia Związek Ludności Narodowości Śląskiej, które wg statutu jest „stowarzyszeniem śląskiej mniejszości narodowej” i ma działać w celu „rozbudzenia i ugruntowania świadomości narodowej Ślązaków”. Pojęcie „mniejszości narodowej” nie jest wówczas definiowane w polskim prawie. Pełnomocnikiem Komitetu Założycielskiego ZLNŚ jest Jerzy Gorzelik.
- 24 czerwca 1997 r. - Sąd Wojewódzki rejestruje ZLNŚ.
- 2 lipca 1997 r. - Wojewoda katowicki składa apelację do Sądu Apelacyjnego w Katowicach, wnosząc o uchylenie postanowienia pierwszej instancji.
- 24 września 1997 r. - Sąd Apelacyjny w Katowicach przeprowadził rozprawę apelacyjną, uchylił postanowienie pierwszej instancji i oddalił wniosek o rejestrację ich stowarzyszenia.
- 3 listopada 1997 r. - Komitet Założycielski ZLNŚ składa skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego.
- 18 marca 1998 r. - Sąd Najwyższy oddalił kasację.
- 18 czerwca 1998 r. - Komitet Założycielski ZLNŚ wnosi skargę do Europejskiej Komisji Praw Człowieka, zarzucając naruszenie artykułu 11 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, gwarantującego prawo do swobodnego stowarzyszania się.
- 1 listopada 1998 r. - Skarga zostaje przekazana do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
- 20 grudnia 2001 r. - Izba Czwartej Sekcji Trybunału wydaje wyrok, w którym stwierdza, że nie doszło do naruszenia Konwencji.
- 20 marca 2002 r. - Komitet Założycielski ZLNŚ występuje o przekazanie sprawy do Wielkiej Izby Trybunału.
- 2 lipca 2003 r. - Przed Wielką Izbą w Budynku Praw Człowieka w Strasburgu odbywa się rozprawa publiczna, w imieniu ZLNŚ głos zabierają Jerzy Gorzelik i prawnik Sławomir Waliduda.
- 17 lutego 2004 r. - Wielka Izba wydaje wyrok, oddalając skargę ZLNŚ. Trybunał podkreśla, że nie jest jego zadaniem rozstrzygać o istnieniu śląskiej mniejszości narodowej, lecz że w jego opinii polskie sądy miały prawo odmówić rejestracji stowarzyszenia, która skutkowałaby automatycznie nabycie praw przewidzianych m.in. w ordynacji wyborczej (zwolnienie mniejszości narodowych z progu 5% w skali kraju).
- 15 marca 2011 r. - Na zebraniu założycielskim w Opolu powołane zostaje Stowarzyszenie Osób Narodowości Śląskiej. Założyciele na czele z przewodniczącym opolskich struktur Ruchu Autonomii Śląska Piotrem (Pejtrem) Długoszem uwzględniają w statucie uwagi Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i zmieniony stan prawny (w styczniu 2005 przyjęta została Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym). Odwołują się do pojęcia „narodowości”, zdefiniowanym w Ustawie z dnia 4 marca 2010 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2011 r., w punkcie 6. artykułu 2. jako przynależność narodowa lub etniczna — rozumie się przez to deklaratywną, opartą na subiektywnym odczuciu, indywidualną cechę każdego człowieka, wyrażającą jego związek emocjonalny, kulturowy lub związany z pochodzeniem rodziców, określonym narodem lub wspólnotą etniczną.
- 21 grudnia 2011 r. - Sąd Rejonowy w Opolu rejestruje SONŚ.
- 12 stycznia 2012 r. - Prokuratura Okręgowa w Opolu składa apelację do Sądu Okręgowego w Opolu skarżąc decyzję sądu I instancji, twierdząc, że definicja narodowości, na którą powołują się założyciele SONŚ, służyła wyłącznie potrzebom spisu.
- 7 września 2012 r. - Sąd Okręgowy w Opolu oddala apelację prokuratury.
- 5 grudnia 2013 r. - Sąd Najwyższy na skutek skargi kasacyjnej Prokuratury Okręgowej w Opolu uchyla postanowienie Sądu Okręgowego i przekazuje mu sprawę do ponownego rozpoznania.
- 7 marca 2014 r. - Sąd Okręgowy w Opolu przekazuje sprawę do Sądu Rejonowego.
- 9 stycznia 2015 r. - Sąd Rejonowy w Opolu decyduje o wykreśleniu SONŚ z rejestru stowarzyszeń. Powodem jest odmowa zmiany nazwy stowarzyszenia i usunięcia ze statutu odwołań do narodowości śląskiej.
- 18 czerwca 2015 r. - Sąd Okręgowy w Opolu odrzuca apelację założycieli SONŚ.
- 12 października 2016 r. - Sąd Najwyższy odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej SONŚ.
- 29 marca 2017 r. - Założyciele SONŚ, reprezentowani przez adwokata Waldemara Murka, członka zarządu Ruchu Autonomii Śląska, składają skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
- 14 marca 2024 r. - Europejski Trybunał Praw Człowieka ogłosił wyrok w sprawie likwidacji Stowarzyszenia Osób Narodowości Śląskiej. Trybunał uznał, że odmawiając rejestracji stowarzyszenia, polskie sądy naruszyły artykuł 11. Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, mówiący o wolności zgromadzeń i stowarzyszenia się.
- 5 marca 2025 r. - Walne Zebranie Delegatów SONŚ uchyliło proces likwidacji stowarzyszenia i wybrało nowy zarząd.
