Ponad 2000 przypadków prób samobójczych u dzieci i młodzieży w całym kraju, z czego aż 300 tylko w naszym województwie. Dlaczego?
Próby samobójcze wstępują w przebiegu różnych zaburzeń psychicznych czyli zaburzeń depresyjnych, wszystkie zaburzenia związane z przemocą, traumą, zaburzeniami lękowymi, schizofrenią czy chorobą afektywną dwubiegunową. Próby samobójcze mogą być związane np. z trudnym rozstaniem z dziewczyną lub chłopakiem, niespodziewaną śmiercią bliskiej osoby. Należy również wspomnieć, że dzieci z przewlekłymi chorobami somatycznymi np. takimi które mogą powodować wykluczenie społeczne jak np. otyłość znacząco częściej będą dokonywali zamachu samobójczego.
Jakie najczęściej zaburzenia (według najnowszych danych) diagnozuje się u dzieci i młodzieży?
Dane WHO mówią, że depresja jest jedną z najczęściej występujących chorób na świecie w populacji ludzkiej. Podobnie jest w grupie dzieci, gdzie depresję stwierdza się u 2% dzieci (po równo chorują dziewczynki i chłopcy), ale w grupie nastolatków to już 8%, częściej chorują dziewczęta.
Skąd bierze się depresja i dlaczego coraz częściej diagnozuje się ją u dzieci i młodzieży?
Depresja to zaburzenie nastroju, w przebiegu którego występuje smutek, przygnębienie, płaczliwość, ale u nastolatków często nastrój podstawowy jest drażliwy. Występuje również poczucie znużenia, zniechęcenia, zmniejszenie aktywności, opuszczenie w nauce szkolnej ograniczenie relacji społecznych i rówieśniczych, obniżona samoocena. W przebiegu depresji może dochodzić do zachowań autoagresywnych, samookaleczeń, myśli rezygnacyjnych lub myśli i prób samobójczych.
A co z jej przyczynami?
Nie można wskazać jednej konkretnej przyczyny pojawienia się zaburzeń depresyjnych. Aktualnie uważa się, że za pojawienie depresji odpowiada kilka czynników równocześnie: biologicznych, psychogennych i środowiskowych. Za najczęstszą przyczynę pojawiania się objawów depresyjnych u dzieci i młodzieży uznałabym trudne relacje lub wręcz konflikt rodzinny, czy niepowodzenia szkolne.
Jak pomóc dzieciom, u których zdiagnozowano depresję?
Zaczynamy od szeroko rozumianych oddziaływań psychoterapeutycznych rozumianych jako praca z samym pacjentem, ale również z rodziną. W przypadku braku skuteczności tej metody należy skorzystać z porady lekarza specjalisty psychiatry dzieci i młodzieży, być może jest to wskazanie do rozważenia włączenia farmakoterapii. Należy tutaj wspomnieć, że pojawienie się myśli samobójczych to powód do pilnej konsultacji z lekarzem psychiatrą.
A co z rodzicami? Jakim rodzajem opieki powinni otoczyć swoje dzieci?
Najważniejsze dla rodziców dzieci ze zdiagnozowana depresją jest zrozumienie zaburzenia i związanego z nimi cierpienia. Czyli z punktu widzenia specjalisty to psychoedukacja rodzica, który ma wspierać swoje dziecko w procesie terapii i leczenia farmakologicznego. Należy tutaj zauważyć, że zdarza się tak, że miedzy rodzicami powstaje konflikt, bo jedno z rodziców rozumie własne dziecko, a drugie nie wierzy w chorobę dziecka, tym samym podważa konieczność stosowania metod terapeutycznych, farmakologicznych.
Jakie działania wdrożyć, by wspierać dzieci i młodzież w tym trudnym czasie?
Tutaj należy zacząć od prewencji, szkolić pedagogów, wychowawców i nauczycieli szkolnych na zauważenie u dzieci pierwszych niepokojących sygnałów, że dziecko lub nastolatek jest w kryzysie psychicznym, jak również prowadzić szkolenia z udzielania pomocy takim osobom. Nie należy zapominać również o samych dzieciach i młodzieży, którzy w dzisiejszych czasach mają ogromny problem z kontrolą emocji, nie są nauczone zarządzania gniewem, frustracją. Część prób samobójczych podejmowanych jest przecież impulsywnie, w silnych emocjach, przecież one też mogą skończyć się tragicznie.
Liczba samobójstw w 2022 roku w porównaniu do 2021 wzrosła o ponad 150 proc. z czego wynika aż tak duży przeskok? Jakie czynniki powodują wzrost liczby prób samobójczych?
Na wzrost liczby samobójstw z pewnością miało wpływ zakończenie lockdownu i powrót dzieci do nauki w trybie stacjonarnym, a tym samym wysyp w opiece psychiatrycznej dzieci z zaburzeniami lękowymi, depresyjnymi lub doświadczającymi traumy rówieśniczej. Myślę, że dołącza się do tego kryzys ekonomiczno-gospodarczy, nie należy zapominać o wojnie na Ukrainie, która niewątpliwie wpłynęła nie tylko na osoby dorosłe zdające sobie sprawę z tego czym jest konflikt zbrojny, ale też na nasze dzieci.
Wracając do sedna sprawy. Ponad 300 prób samobójczych w województwie śląskim. Z czego wynika tak wysoki wskaźnik?
Wg najnowszych danych w województwie śląskim w 2022 roku było 301 prób samobójczych i 13 zgonów wyniku prób samobójczych u dzieci i młodzieży. W 2021 roku zamachy samobójcze rozłożone na grupy wiekowe - 10 prób u dzieci między 7 a 12 rokiem życie, aż 196 u młodzieży między 13 a 18 rokiem życia (łącznie 206 w 2021 roku) Uważam, że przodujemy w tych niechlubnych statystykach ze względu na gęstość zaludnienia, a to nie przekłada się na zwiększoną liczbę ośrodków udzielających świadczeń w zakresie ochrony zdrowia psychicznego. Podejmowane próby samobójcze mogą być związane z przeżywaną traumą, u nastolatków taką traumą może być nawet rzucenie przez chłopaka lub dziewczynę, doznawana przemoc rówieśnicza, rodzinna jak również inne doświadczane traumy np. molestowanie seksualne, śmierć osób bliskich.
W lutym 2018 roku rząd powołał zespół do spraw zdrowia psychicznego dzieci i młodzież, w skład którego weszli eksperci w dziedzinie psychiatrii, psychologii i psychoterapii. Jakie zmiany przyniosła ta reforma?
Reforma psychiatrii dzieci i młodzieży na Śląsku to 30 ośrodków I stopnia referencyjności czyli Ośrodka Środowiskowej Opieki Psychologicznej i Psychoterapeutycznej dla Dzieci Młodzieży – w którym realizowane są świadczenia w zakresie ambulatoryjnym przez psychologów, psychoterapeutów oraz terapeutów środowiskowych, a tożsamych w województwie mazowieckim około 70. II poziom referencyjny to Centrum Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży - poradnia zdrowia psychicznego - w którym realizowane są świadczenia ambulatoryjne przez lekarzy psychiatrów, psychologów oraz psychoterapeutów, takich ośrodków na śląsku jest 8. Zaś III stopień referencyjności, czyli ośrodków wysokospecjalistycznych całodobowej opieki psychiatrycznej – w województwie śląskim są dwa. W naszym ośrodku OLR "Pałac Kamieniec" ciągle mierzymy się z brakiem miejsc w oddziałach psychiatrycznych dla dzieci i młodzieży, które podczas rehabilitacji psychiatrycznej przeżywają kryzys lub doświadczają zaostrzenia objawów zaburzenia psychicznego.
Czy Ośrodek Leczniczo-Rehabilitacyjny "Pałac Kamieniec" prowadzi działania profilaktyczne, które mają zapobiegać samobójstwom i depresji?
Nasze dzieci w trakcie pobytu w ośrodku mają treningi kontroli emocji. Uczą się je rozpoznawać i rozładowywać poprzez różne aktywności inicjowane dzięki zespołowi naszych terapeutów, wychowawców i psychologów. Trzeba tutaj zauważyć, że w naszym ośrodku mogą przebywać dzieci z różnymi stopniami niepełnosprawności i trudnościami w komunikacji, dlatego te oddziaływania muszą być bardzo dokładnie przez nas zindywidualizowane. Należy tutaj podkreślić, że nasza kadra ciągle się szkoli, jesteśmy świeżo po szkoleniu z treningu umiejętności społecznych i radzenia sobie z zrachowaniami trudnymi.
Do kogo w ośrodku mogą zwrócić się dzieci oraz młodzież, które nie potrafią sobie poradzić z swoimi problemami?
W ośrodku pracują różnego rodzaju specjaliści: pielęgniarki, terapeuci zajęciowi, terapeuci SI, psycholodzy, wychowawcy i lekarze psychiatrzy. Dzieci same najczęściej wybierają personel, który najbardziej lubią. Często na pierwszej linii w rozwiązywaniu problemów jest personel pielęgniarski, który pełni dyżury całodobowe i to on radzi jak rozwiązać drobne problemy dnia codziennego lub ewentualnie przekazuje do odpowiedniego specjalisty.
