Ku krōtkij powtōrce ze historyje Ślōnska spōmniymy sie, że ôd 1227 roku ôn niy mioł żodnych państwowych zwiōnzkōw ze polskimi ziymiami, a ôd 1327 już bōł cołkym tajla ôd Czeskigo Krōlestwa, co sie na nie skłodały Czechy, Morawa, Ślōnsk i Łużyce. Polske ksiynstwa, Krōlestwo, a potym Republika to bōł ôd Ślōnska sōmsiod i to doś bliski. Migracyje ludzi dzioły sie we ôbie strōny (bp. wielu sztudyntōw ze Ślōnska sie uczyło na Jagellōńskim Uniwersytecie ôd chwile jego powstanio, a kej ich było nojwiyncyj, to ôni byli hned połowa sztudyntōw), a do wielu rzymieśnikōw ze Polski Ślōnsk to bōł plac na ymigracyjo. Ôkrōm tego kościelno administracyjo miała pod sobōm Małopolska i Gōrny Ślōnsk, a Dolny Ślōnsk noleżoł do gnieźniyńskij archidyjecezyje. We realiach Europy niyskorego strzedniowieczo to niy było ani nic dziwnego, ani niyôbyczajnego, ale naturalnie gwarantowało zwiōnzki miyndzy regijōnami. Te zwiōnzki niy były ale snadne, a jak je sprōbować jakoś ôpisać, to nojlepszy bydzie fragmynt ze filmu „Borat”: „This is my neighbour, he is pain in my arseholes” – „To je mōj sōmsiod, pierōn mie ś nim biere”.

Spiyrka ô granice

Zacznymy ôd kōńca, bo ôd finału problymōw, co twały hned 300 lot. We 1610 czeski krōl gościōł we Wrocławiu, skōnd wysłoł swoje poselstwo na dwōr ôd polskigo krōla, Zygmunta III Wazy, a zrobiōł to rynkami ôd Ślōnzokōw. Cołko sprawa nojlepij, jak na razie, ôpisoł August Mosbach we roku 1860, tōż jak coś, to ôdsyłōm do jego roboty pt. “Dwa poselstwa do Polski przez Szlązaków odprawione w 1611 i 1620”.

Poselstwa, co je nieśli ze sobōm Ślōnzocy, ône były skarga na tragiczne polsko-ślōnske stosōnki i ôgrōmny garus nad granicōm, co jij – jak sie pokazuje – ani niy było. Ja, miyndzy Ślōnskym a Polskōm bez hned 300 lot niy była wyznaczōno granica. Beztōż tyż wert je dać pozōr, że jak skala ôd karty je noleżycie mało, to granice sōm na nij abo umowne, abo bydōm pokazować stōn rzeczy ze XVIII wieku. A jak we praktyce wyglōndoł chaos zwiōnzany ze brakym richtich granic? Ôto siodłocy ze przigranicznych miyjscowości roz płaciyli dowki polskim urzyndnikōm, a roz ślōnsko-czeskim. We skardze czytōmy, że pora razy Unijo Świyntowacławskij Korōny niy poradziyła zebrać dowek ze przigranicznych miyjscowości, bo chopi już przōdzij urzyndnikōm zapłaciyli i teroz niy mieli z czego. Mo to klang jak paranoja, pra? Jednak jak przi wsiach szło godać ô robiyniu na schwol to przi lasach i akwynach patrzimy na terra incognita. Zodyn niy wiedzioł, jak gynau szła granica, i Ślōnzocy żałowali sie na wycinanie swojich lasōw ôd erbōw ze Republiki. We tym samym czasie polsko szlachta sie ajnbildowała, że graniczy ze dzikim zachodym i na cołkij dugości pōłnocnyj granice Ślōnska rychtowała sie zbrojne wyprawy po liszka na pojedyncze przigraniczne wsie. Roz napadli ślōnske, roz swoje. Szumny szpas, ôsobliwie, jak wsie polōm, a ludzi mordujōm.

Co ciekawe, ôbie strōny przeciepowały sie ôbskarzyniami ô bicie złych mōnet. Ślōnzocy prawiyli, że Polocy masowo podrobiajōm czeska mōnety i kupujōm za nie rzeczy na Ślōnsku. Polsko szlachta na to ôdpowiadała, że to prowda, ino że niy czeske korōny ftoś podrobio, a polske złote, i niy ôni, ino Ślōnzocy, i to Ślōnzocy, a niy polsko szlachta kupuje ze nie rzeczy za granicōm.

Sprzyczka udało sie zakōńczyć, na ôstatek wyznaczyło sie granice i ustalyło, że zbrodniorzōw bydzie sie ścigać (przekroczynie granice niy bydzie przizwolać na ucieczka ôd kōnsekwyncyji), a psucie mōnet tyż bydzie korane we ôbie strōny. Sprawa, chocioż sie zdowo, że załatwiōno doś wartko, ôna twała siyła lot (we 1620 zaś było trza sztrofować polsko strōna), ale to przede wszyskim dō nos ôznaczo, że bez 300 lot ślōnsko-polske pogranicze to bōł dramat.

Jak Ślōnsk mało sie polski niy stoł

Unormowanie ślōnskich stosōnkōw miyndzy Czeskim Krōlestwym a Polskōm stało sie poczōntkym rozwożań na tymat Ślōnska. Kej w czasie trzidziestoletnij wojny (1618-1648) Habsburgowie (sam trza spōmnieć, że godōmy tak ô czeskich krōlach, jak tyż ô rzimskich cysorzach) zaczli przegrować, to ôdezwali sie ze prośbōm ô pōmoc do krōlōw Polski, Wazōw. We jednyj chwili Hansburgowie byli we takij despracyji, że za pōmoc we wojynnych wysiyłkach by prawie Ślōnsk Wazōm ôddali.

Naprowda maszket i przede wszyskim już wtynczos bogaty regijōn. Mimo szczodrości ôd Habsburgōw umowa niy doszła do skutku, bo militarne zaangażyrowanie Republiki przerosło by możliwości ôd polsko-litewskich wojsk, a ôkrōm tego szlachta ôdkozała sparcio planōw. Szło by sparafrazować Hynryka IV: „Ślōnsk niy bōł wert takij msze”. Jak by my mogli sie pofantazyjować, to pewne je, że dzisiej by świat inkaszyj wyglōndoł. A aby Europa. Ślōnsk i Ślōnzocy brali udzioł we wydarzyniach, co kōnstytuowały moderno Europa, a kej by tak iś za tōm fantazyjōm i szmaterlokowym efektym, to brak jednego ze czynnikōw by mōg zmiynić efekt niy do poznanio. Jednak historyk to niy ma wrōżka ani scynarzista kōmiksōw, tōż niy poro sie ani prziszłościōm, ani rōwnolygłymi wszechświatami.

Jak Jōn III Sobieski rynce ku Ślōnsku wyciōngoł

Zdować by sie mogło, że unormowanie politycznych stosōnkōw i pokozanie, że polsko szlachta niy mo zamiaru umiyrać za Ślōnsk, załagodziyło aspiracyje Republiki do sōmsiednij krajiny, ale niy było tak do kōńca. We 1674 roku w Polsce ôbrali nowego krōla, Jōna III Sobieskigo. Nowy krōl ôdwołowoł sie do tradycyje krōla-Piasta, tōż bycio za prziwōdcy rodym ze polskij szlachty, a niy ze cudzych dynastyjōw.

To ôznaczało tyż, że wizerōnkowo ôdwołowoł sie co chwila do polskigo Krōlestwa i Ksiynstwa ôd Piastōw, co dō niego Ślōnsk noleżoł. Ôkrōm tego we czasach ôd Sobieskigo umar ôstatni ze Piastōw – Jurzi Wilym Brzesko-Legnicki – we 1675 roku. Brzesko-Legnicke ksiynstwo miało przejś tedy do statku ôd czeskigo krōla, pōniywoż we przipodku bezpotōmnyj śmierci ôd arystokraty to krōl przejmuje ziymia. Ale do erbizny po Jurzim miało pretynsyje moc europejskich rodōw. Z jednyj strōny byli Hohenzollernowie, co sie powołowali na umowy ze Piastami, ale zgłosiōł sie tyż Jōn III Sobieski.

Zrobiōł to niby ze dwōch sztelōw. Z jednyj strōny za dalekigo potōmka ôd Piastōw, chocioż stopiyń pokrewiyństwa niy gwarantowoł mu piyrszego prawa, ale przede wszyskim że jako krōl polski mo prawo do erbizny po Piastach. Myślynie doś ôszydliwe, ale wizerōnkowo brawurowe. Habsburgowie niy mogli z jednyj strōny ôddać ksiynstwa Sobieskimu, ale z drugij niy idzie ôdkozać krōlowi i ôsłabić sojuszu. Skōńczyło sie na salomōnowym ôsadzyniu Jakuba Sobieskigo, syna ôd Jana, za ôławskigo ksiyńcia. Jego małżōnka dostała ziymie na Ślōnsku, a Jakub tytuł ksiyńcia Ôławy, co miało na ôstatego wynadgrodzić pretynsyje Sobieskim.

Chocioż sprawa niy mo jakigoś ekstra poważnego klangu, to ślōnsko polityka ôd Sobieskigo była moc żywo, a kludzōno była za zawartymi dźwiyrzami. Francyjo planowała sojusz ze Jōnym III na wypodek francusko-habsburskij wojny. Sobieski mioł dokōnać dywersyje i weznōńć Ślōnsk, ale niy doś, że do wojny ani niy doszło, to Sobieski wybroł sojusz ze Leopoldym I Habsburgym.

Co ciekawe, wiedyński dwōr bōł zanorzōny we richtich antyfrancuskij paranoji. Spōmnioł żech już ô tym, że Jakub Sobieski dostoł Ôława. Za jakiś czas Jakubowa matka – znano Marysiyńka – nawiydziyła syna i zwiydziyła Ślōnsk. Zdowo sie, że to coś normalnego. Ale do wiedyńskigo dworu ta Francuzka niy mogła ino syna nawiydzić. Musiała być wysłano za szpijōna i na zicher sama tworziła plany ôdbicio Ślōnska. Szło by pedzieć, że to absurd, ale Wiedziyń w to wierzōł, co dokludziyło do ôdcinka 2137 ze seryje „Naszpanowane francusko-austryjacke stosōnki”.

Chocioż życie ôd Ślōnska i Ślōnzokōw twało sie po swojymu i ôd XIII wieku pōmału szło ku zachodu i Rzimskimu Cysarstwu, to ôficyjalno polityka pora razy splōntowała Ślōnsk i Polska. Wydarzynia, coch je ôpisoł, ône niy były przełōmowe i z wiynksza sie kōńczyły ino na aspiracyjach. Graniczne incydynta niy dokludziyły do ôtwartego kōnfliktu, bo stoły za nimi lokalno szlachta i pakażo. Polityka ôd elekcyjnych władcōw prōbowała poszyrzać wpływy ôd Republiki, ale społym ze szlachtōm na ôstatku dokludziyła do upadku państwa. Ale spōmniane wydarzynia, spōlnie ze czynstymi byzuchami polskich krōlōw na Ślōnsku, ône weszły do historycznyj propagandy ôd 20. lot XX wieku. Pisoł żech już kejś, że jak państwo na jakimś terynie niy czuje sie pewnie, to biere szukać swojij prowdy we historyji, a potym jij uczyć (ô ôdwiecznych zwiōnzkach ze sobōm, ô duchu ôd miyszkańcōw, co dycki bōł przi macierzi) i turbuje sie, żeby znojś i stworzić erbizna dlo tyj narracyje.

Historyjo to cołkość

Niypewne państwa szukajōm legitymizacyje swojij ôbecności. Naôbkoło Jōna III Sobieskigo urōs kult sadzynio strōmōw na Ślōnsku, a kożdy polityczny akt abo dyskutowany tymat na polskim dworze umiynioł sie we korōnny argumynt. Jejich siyła była ale doś mocno kwestyjōnowano już sto lot tymu nazod. Niymiecko strōna we swojij historycznyj propagandzie wiedziała sie rady barzij umiejyntnie, bo tyż miała wiyncyj materyje. Przede wszyskim ôdwołowała sie do czynōw ôd Ślōnzokōw, co moc razy pokozali lojalność niymieckij historyji.

Ôbie strōny we tym ideologicznym kōnflikcie wynosiyły mało znaczōnce fakty na piedestał, a ignorowały to, co niy pasowało jejich wizyji historyje. Dzisiej, kej mogymy już barzij spokojnie ôzprawiać, trza pamiyntać, że historyjo to dycki cołkość i rozmajtość. Kōncek, choćby nojbarzij prawy, ôn bydzie ôszyda, jeźli ino na jego podstawie sprōbujymy ôpisać świat.