Teatr Mały był pierwszą w rosnących Tychach stałą i mającą własną siedzibę instytucją sceniczną. Mimo że miasto może pochwalić się sporymi tradycjami teatru amatorskiego, sięgającymi czasów zespołów ludowych sprzed I wojny światowej, do czasu budowy gmachu przedstawienia odbywały się niezbyt regularnie i w rozmaitych miejscach - między innymi w tzw. pałacyku myśliwskim przy Browarze Książęcym, szkolnych aulach czy nawet w specjalnie zaadaptowanym budynku w miasteczku barakowym budowlańców przybyłych z dala, by stawiać "pierwsze miasto nowej Polski".
W latach 60. XX wieku, wraz z rozwojem przestrzennym miasta (zakończono budowę osiedli A, B i C, powstawały kolejne dwa, a w planach były kolejne) rosły także potrzeby społeczno-kulturalne - zarówno wśród zachęcanej do uczestniczenia w kulturze klasy robotniczej, jak i przywykłych do miejskich rozrywek przybyszy stanowiących w tamtym czasie znaczną część specjalistów i kadry administracyjnej Tychów. W takich okolicznościach zapadła decyzja o budowie w mieście reprezentacyjnego ośrodka kultury i sztuki o nowoczesnej architekturze. Rozpoczął działalność w 1965 roku. W owym roku odbyły się na jego terenie drugie w historii Tyskie Spotkania Młodości - pierwsza (i przez dekady największa) cykliczna impreza kulturalna w mieście. W pierwszych dekadach istnienia odbywały się tu też popularne i miło wspominane przez mieszkańców targi księgarsko-muzyczne, na których tłumnie pojawiała się ówczesna młodzież.
Sam budynek stanowił w momencie oddania do użytku ostatni krzyk architektonicznej mody - wielkie szklane witryny płynące przez całą fasadę, szeroki prześwit oparty na lekkich kolumnach, neon z maskami i charakterystyczną mozaiką na bocznej ścianie mogły zapierać dech w piersiach. Na pierwszym piętrze wewnątrz części teatralnej - drugie skezyelonzajal dom kultury - działała także klimatyczna kawiarnia artystyczna.
Teatr nie będący wbrew nazwie wcale tak małym (ponad 400 miejsc na scenie głównej plus scena na dziedzińcu i kameralne) szybko zyskał renomę i rozgłos dzięki organizacji wydarzeń z wysokiej półki. Od samego początku był i jest to teatr impresaryjny, tj. nie posiadający własnego stałego zespołu i bazujący w dużej mierze na repertuarze zewnętrznym i niezależnym. Instytucja założyła sobie na pewnym etapie, by "każdy widz, niezależnie od wieku, upodobań i zasobności portfela, choć raz w miesiącu znalazł coś dla siebie".
Wielcy artyści w Teatrze Małym
Wielką rolę w jego rozwoju odegrała muzyka na żywo - we wspomnieniach wielu tyszan kojarzy się on przede wszystkim z koncertami takich postaci jak Marek Grechuta, Polanie, zespół SBB, Czesław Niemen, Urszula Dudziak czy jazzowy pianista Adam Makowicz; koncertowała tu też m.in. Filharmonia Śląska. W pamięci zapisały się także dyskoteki i koncerty muzyki młodzieżowej organizowane w działającym przy teatrze klubie - pierwsze kroki stawiała tu m.in. grupa Passaty - jedni z pioniera rocka na Śląsku; ich burzliwą historię przedstawialiśmy w tym artykule. Dekady później, w drugiej połowie lat 80. zagrali na głównej scenie także swój jubileuszowo-wspomnieniowy koncert, z którego nagrania trafiły na jedyną płytę długogrającą Passatów.
W mniej więcej tym samym czasie - 1986 roku - odbyła się pierwsza edycja Śląskiej Jesieni Gitarowej. To odbywające się w dwuletnim cyklu święto gitary klasycznej ściąga tuzy i koneserów jej brzmienia z całego świata, a jedną z głównych lokalizacji występów był od początku Teatr Mały. Ta dekada to także rozkwit "tyskiej szkoły tańca" - podwaliny pod którą dał niezależny Teatr Migreska Doroty Pomykały oraz Zbigniewa i Marcina Skorków, a w późniejszych latach powszechną popularność zyskał Ireneusz Krosny ze swoim Teatrem Jednego Mima. Kadra teatru, zauważając te tendencje, wspierała nurt teatru ruchu m.in. tworząc amatorską młodzieżową grupę WAMPA.
To wszystko nie oznacza bynajmniej, że w Małym nie rozwijała się sztuką dramatyczna - mimo braku stałej trupy już od 1973 odbywają się tu niemal nieprzerwanie Tyskie Spotkania Teatralne - impreza poważnego kalibru, na której goszczą regularnie tuzy - jak choćby Zbigniew Zapasiewicz, Emilia Krakowska czy Andrzej Seweryn - oraz najbardziej renomowane zespoły z całej Polski. W roku 2000 na 35-lecie teatru wystawiono tu pamiętną interpretację "Cesarza" Ryszarda Kapuścińskiego, a w 2009 samorządowcy i inne tyskie "grube ryby" wcieliły się w krasnoludków w "Kopciuszku", wystawianym w ramach zbiórki na miejskie hospicjum. Najnowsza historia tego miejsca to także offowa Scena Otwarta i festiwale rzucające światło na bardziej niszowe formy dramaturgii - festiwal monodramu MoTyF oraz poświęcony recytacji Logos Fest. Przed znalezieniem własnej siedziby działał tu także wywodzący się z kręgów nauczycielskich Teatr BELFEgoR (dziś teatr rozrywkowo-dziecięcy o szerokim repertuarze). Do czasu oddzielenia się od MCK teatr współorganizował również krajowy przegląd sztuki performance.
Co do zasady, teatry poza głównymi ośrodkami kultury poświęcają dużo uwagi wydarzeniom rozrywkowym i dla młodszej widowni - nie inaczej jest w przypadku Teatru Małego, który może się tu pochwalić czymś więcej niż zwyczajowe "chałtury". Szczególnie w ostatnich latach wystawiają się tu, obok niezliczonych kabareciarzy, także twórcy ambitnej komedii, a spektakle, konkursy i animacje dla młodzieży i dzieci - w tym wiele produkcji własnych - idą z nurtem czasu i przybierają nieraz nieoczywiste formy. Wielu młodzieżowych twórców może zawdzięczać też swoje pierwsze sukcesy występom w konkursie Młode Talenty, który stał się dla wielu marzących o scenie czy estradzie pierwszą okazją, by wyjść przed większą publiczność.
Nowa era dla "Małego" i spółki
Nie da się mówić o tyskiej kulturze ostatniego półwiecza bez Teatru Małego - poza własną działalnością "zrodził" bowiem także takie instytucje jak usamodzielnione i wydzielone z niego Miejskie Centrum Kultury, mieszczący się w tym samym budynku MDK czy działającą już trzydziesty rok galerię sztuki OBOK. Mówiąc o tej ostatniej warto wspomnieć o organizowanym tam konkursie fotografii dokumentalnej Tychy Press Photo; obecnie mieści się w Pasażu Kultury Andromeda - budynku po kultowym kinie, w którym kadra teatru organizuje większość wydarzeń - od dyskusyjnego klubu filmowego przez wykłady o sztuce po rodzinne warsztaty.
Warto przy okazji zauważyć, że patronem całej tej prężnej instytucji do polowy lat 90. nie były władze miasta, a górnośląski przemysł. Teatr najpierw działał jako zakładowy dom kultury znajdującej się w Lędzinach kopalni „Ziemowit", a w latach 70. pod swoje skrzydła przejęła je Fabryka Samochodów Małolitrażowych i dopiero w pierwszej dekadzie III RP stopniowo - najpierw "ciałem", potem też "duchem" - trafił pod kuratelę odrodzonego samorządu. Pierwszy większy remont miał miejsce w roku 1994; rozmieścił się tu wtedy również poprzednik dzisiejszego MCK.
Po obecnym, obejmującym niemal wszystko poza samą konstrukcją budynku remoncie, wchodzi w nową erę - z bardziej wybredną lokalną widownią, końcem hegemonii na lokalnym gruncie oraz potężną konkurencją ze strony mediów elektronicznych i kwitnącej oferty kulturalnej sąsiednich Katowic. Czekamy z zaciekawieniem na to, w jakim kierunku pójdzie w tym rozdaniu "Mały".
Może Cię zainteresować:
