Fragment książki Adriana Katroshiego „Utropy Micyny. Dyć niy kożdy superbohater nosi plała”, wyd. Silesia Progress, Kotórz Mały, 2022. Książkę można kupić przez stronę wydawnictwa.
WTORCYNO NIY ŻYJE
piōntek, 9 paździyrnika
Niy wiym, wiela czasu mi ôstało. Jutro moga być już zimno, beztōż musza sie uwijać.
Mianuja sie Gertruda Mika, a godajōm na mie Micyno. Możno to moja ôstatnio wiadōmość, tōż ôstawiōm jōm w mojij chałpie, bo yno sam je durś bezpiycznie. Żodnymu na Fytlu niy moga już ufać. Mōm nadzieja, że tyn, fto jōm znojdzie, do znać władzōm ô tym, co sie u nos wyrobio. A musza wōm pedzieć, że jak dugo sam miyszkōm, takij ôstudy żech jeszcze niy widziała.
Miarkuja, co niy kożdy nasza godka poradzi spokopić. Beztōż byda pisać tak, coby pōn prokurator, farorz abo mojij wnuczki chop, kery je gorolym, wszyjsko kapli. Chca, coby wszyjsko było klar, a niy choby wtynczos, kej jedyn chop z Małgorzatki wyloz z chałpy i poszoł sie hangnōńć. Niy chcioł chyba za dugo wisieć, bo przed siyniōm ôstawiōł szkartka, na keryj stoło: „Biera sznōra i ida na gōra”. Wiadōmość znod jego sōmsiod gorol i poszoł go szukać na gōrka wele kościoła i na smyntorzu, bo myśloł, co ôn sie tam na jakim strōmie ôbwiesiōł. Niy wiedzioł, iże „gōra” po naszymu to je strych, a kejby nasza godka znoł, to możno by chopa jeszcze wyretowoł.
Nale wrocōm do tego, co sie sam dzieje. Ôd rana mielimy na Fytlu chaja. Do sōmsiada z wiyrchu prziwiyźli wōngel. Tyn im doł halba, coby mu to ściepli bez ôkno do pywnice. Poszoł sie na śniodanie i jak zjod to chcioł badnōńć, eli sōm już fertich. Chopy sie fest namachali, ale ściepli niy do tego ôkna, co mieli. Sōmsiod wziōn pō nich przezywać i chcioł nazod ta flaszka, ale ôni już jōm wypiyli przi robocie. No to im kozoł wlyź do pywnice i zrobić do porzōndku to, co przōdzij zmaściyli. Ale te sie już uwijali z wōnglym do inkszych ludzi, tōż ôbiycali, że przijadōm w pyńdziałek. Sōmsiod wziōn im gaśnica z auta na fant i pedzioł, że ôddo, jak bydzie zrobiōne.
Ale istne niyszczyńście zaczło sie kole połednia, kej briftryjger, abo jak wolicie listōnosz, prziniōs wiadōmość, że nasza sōmsiadka Wtorcyno niy żyje. Umarła w autobusie. Dzisiej wczas rano pojechała do cery do Niymiec. Boła sie tyj jazdy jak pierōn, bo nogi jij puchnōm, a tela godzin miała siedzieć w autobusie. Tuplikowała żech jij, że je za staro na tako drōga, yno sie umynczy i bydzie lepij, jak ôstanie w dōma. Ku tymu miała angina i bezma blank straciyła głos. Ledwa żech słyszała te jeji „Padocie? Padocie?”, a i tak mie klipa niy posuchała. Tōż terozki mo za swoje.
Kej mi to listōnosz pedzioł, fest dugo żech płakała, bo Wtorcyno to niy yno sōmsiadka, ale tyż richtig dobro kamratka. Ôd tego ślimtanio i siedzynio na zimnych słodach blaza mi sie chyba przeziymbiyła i terozki porzōnd musza lotać do ustympu, a i tak niy umia sie wyjscać. Nale wtynczos żech tego jeszcze niy wiedziała i pōł godziny darymnie siedziałach na haźlu. Kej żech zaś zlazła z drugigo sztoku na dōł, kaj miyszkała Wtorcyno, to niy mogłach uwierzić w to, co widza. Dźwiyrze ôd miyszkanio mojij kamratki ôtwarte do mola, a ze postrzodka wyłazi sōmsiod z drugij siyni. W rynkach niesie dwa drzewniane stołki, na kerych my sie zawdy z Wtorcynōm siedziały w jeji izbie i ôsprawiały ô roztōmajtych sprawach. Zaroz za nim ciśnie sōmsiadka z drugigo familoka i smyczy nowo patelnia a dwa gorki ôd tyj boroki niyboszczki. Nastympny wyłazi synek ôd sōmsiada z wiyrchu i mijo mie na słodach z telewizorym ôd Wtorcyny na rynkach. I ani mi sie gizd niy kłōnio. Tego żech już niy mogła strzimać i przezywōm na tych pierzińskich kradziokōw:
– Co to robicie?! Jeszcze my Wtorcyny niy pochowali, a wy jōm już ôkrodocie?! Zwōnia na policyjo i zaroz wos wszyjskich zawrzōm!
A tyn synek ôd sōmsiada mi frechownie pado:
– Wy, Micyno, to ani telefōnu niy mocie.
Niystety mioł recht, nale musiałach mu coś na to ôdpedzieć.
– Przi takich sōmsiadach lepij nic niy mieć, bo zaroz czowieka ôkradnōm. A ty byś bōł piyrszy!
Sōmsiod, co te dwa stołki porwoł, szoł już nazod do miyszkanio i pedzioł:
– Pani Wtorkowej to już się nie przyda, a ja zbieram takie zabytkowe meble.
Wloz do kuchnie i zaczōn dźwigać byfyj, w kerym Wtorcyno trzimała wszyjske papiōry i pijōndze. Na to żech niy mogła przizwolić. Chyciyłach paryzol ôd Wtorcyny i napoczłach go prać po glacy. Myślałach, co sie chop ôdwinie i mie piźnie, nale chyba sie ździybko wylynkoł, bo wartko pitnōł na plac. A tam, pod siyniōm, nastympne sympy rychtowały sie już, coby wlyź rajn. No to jo ani niy czekała, yno zawarłach dźwiyrze na klucz ôd postrzodka. Choć aby na ta chwila miyszkanie było bezpiyczne.
Cało nastympno godzina słyszałach tych kradziokōw urzyndować na siyni. Żodyn ani niy zaklupoł na dźwiyrze. Zdowało im sie, że to jo sie poddōm i wyleza, ale jo ich przetrzimała. Było kajś sztwierć na trzecio, kej żech sie yntlich ôpowożyła wylyź. Zawarła żech dźwiyrze na klucz i poszłach do dōm, boch już miała fest głōd. Ze sztwortku ôstoł mi sie jeszcze żur, ale w piōntek poszcza i jym yno hawerfloki na mlyku. Żur bydzie na jutro. Wtorcyno tyż by dostała, kejby żyła, bo zawdy godała, że to jo robia nojlepszy żur na Fytlu. Nale możno przijedzie wnuczka ze swojim chopym gorolym, to tyż dostanōm. Ôn dycki godo, co nikaj takigo dobrego niy jod.
Kole sztwortyj siedziałach przi stole w kuchni i jadłach ta mlyczno zupa. Ôroz usłyszałach jakeś larmo. Wejzdrzałach bez ôkno na plac, kaj mōj sōmsiod, tyn glacok, co zbiyro stare meble, wyłaziōł prawie z lastauta z jakimś cudzym chopym. Ôba poszli dyrekt ku naszyj siyni, tōż jo po cichu wylazłach z miyszkanio posuchać, co tam sie bydzie dzioć. Nojprzōd zaklupali na dźwiyrze ôd Wtorcyny, a potyn kożdy ś nich nacis na klōmka. Drzwi sie niy ôtwarły, beztōż zaklupali jeszcze roz, mocnij a głośnij. Po dugszyj chwili chyba sie kapli, co w miyszkaniu żodnego niy ma.
– Pewnie już wyszła, ale klucza nie odda.
– No to co, wyważamy?
– No, nie wiem. Może w nocy?
– Dobra. Przyjadę koło dziesiątej.
Kej yno wyleźli ze siyni, dostałach z nerwōw takich hercklekotōw, że musiałach sie siednōńć na słodach. Skirz tego zaroz żech poleciała do haźla i zaś żech sie niy poradziyła wyjscać. Wartko żech uzdała, co byda robić. Po ôbejzdrzyniu „Jedyn z dziesiynciu” i „Jaka to melodia” zjadłach sie na wieczerzo dwie sznity z kyjzōm. Potyn zlazłach na dōł do miyszkanio Wtorcyny. Byda wachować jeji majōntku jak swojigo i niy dōm żodnym chacharōm sie na jeji śmierci nachapać.
Na zygarze już trzi sztwierci na dziesiōnto i hned te pierōny sam bydōm. Jak niy dożyja do jutra, musicie wiedzieć, fto je tymu winiyn. Chop mianuje sie Czupryński i miyszko w piyrszyj siyni mojigo familoka. Idzie go leko poznać po glacy i tych jego ôkropicznie złych ślypiach.
Ale kejbych tak jutro była żywo, to ô wszyjskim wōm napisza. Ida już, bo słysza jakeś larmo.
sobota, 10 paździyrnika
Durś dychōm. Ale to bōł ciynżki dziyń. Siedza u Wtorcyny, bo chca, coby już niczego niy porwali do czasu, jak przijedzie jeji familijo. Ale robia to barzij dlo siebie, niźli dō nij, bo chyba jij sie take poświyncynie z mojij strōny niy noleży. Ô umartych sie źle niy godo, beztōż yno napisza wōm, co żech sie dowiedziała. I kożdy z wos sōm uzdo, co ô tym wszyjskim myśleć.
Tak jak sie ugodali, wczorej ô dziesiōntyj ôba chopy przileźli do naszyj siyni. Filowała żech na nich bez kuklok. Zaklupali na dźwiyrze, ale jo była cicho. Dopiyro jak wyciōngli brecha, napoczłach sie trocha nerwować. Bōł już czas cosik pedzieć.
– Jo sam wachuja i podwiela żyja, to niy wleziecie rajn – widziałach bez kuklok, że ich to ździybko tyrpło.
Wejzdrzeli jedyn na drugigo, poprzezywali trocha i za chwila wyleźli ze siyni. Jużech myślała, co sumiynie kozało im sie dać pokōj, ale żech sie chachła. Za minuta prziszli nazod z tōm brechōm i Czupryński pedzioł:
– Jak pani nie otworzy, to i tak się dostaniemy do środka. Chcemy tylko ten kredens i szafę. Potem damy pani spokój.
– Bydziecie sie smażyć w piekle, to już wiym na zicher. Ale nojprzōd bydziecie mieć z Micynōm do czyniynio. A naprowdy niy wiym, co je gorsze.
Yno mie wyśmioli. Wciśli ta brecha miyndzy dźwiyrze a futrziny. No to jo już ani niy medykowała, yno ôdymkła żech drzwi na keta, wyciōngłach rynka i napoczłach im pyrskać gazym po ślypiach. Twało to możno jake piyńć sekund, bez kere te chopy blank ôgupli. Zaczli sie drzić na cołki karpyntel, ściepli ta brecha na zol i prōbowali sie zasłōniać. Czupryński chcioł chycić moja rynka, ale jo coroz to warcij prziciskała tyn gaz, aże yntlich pitli ze siyni. Ryczeli, że jeszcze przidōm nazod, no to jo im pedziała, co z chyńciōm wyprōbuja na nich jeszcze inkszo brōń. Wciōngłach ta brecha do miyszkanio (możno sie przido),zawarłach dźwiyrze i zicłach sie na szezlōng. Pora minut niyskorzij słyszałach lastauto ôdjyżdżać z placu. Cało noc bōł już pokōj, a jo spała we łōżku ôd Wtorcyny choby zabito.
W nocy zdowało mi sie, że Wtorcyno mie woło. Blank sie tymu niy dziwuja, że mi sie prziśniyła. Na zicher chciała mi z tamtego świata podziynkować za to wszyjsko, co dō nij robia.
Rano poszłach do mojij chałpy. Miałach nadzieja, co żodyn niy bydzie sie chcioł włōmać w bioły dziyń. Ale niy mogłach być tego pewno, beztōż porzōnd zaglōndałach do siyni. Yntlich musiałach sie tyż ôkōmpać, dyć dzisiej mōmy sobota. Nalołach sie wody do badywanny, niy za wiela, bo musza szporować. Wartko żech wlazła rajn i cały czos suchałach, eli na siyni niy ma jakigo larma. Nic sie niy dzioło, beztōż jak żech już była nazod ôbleczōno, nalołach tyj wody z kōmpieli do kibla i umyłach sie niōm delōwka. U mie ani kapka sie niy zmarni. Wtorcyno zawdy godała, że jo umia nojlepij szporować. I miała recht, bo jo niy kradna wody, a i tak płaca nojmyńsze rachōnki w naszym familoku.
Spodziywałach sie, że dzisioj może mie nawiydzić wnuczka ze swojim chopym, a ôni dycki majōm ze sobōm mobilnioka. Mogła bych ś niego szkyrtnōńć do tyj borocki, cery ôd Wtorcyny, do Niymiec. Chciałach sie przewiedzieć, eli ftoś jij pedzioł, co sie stało. I kej przijedzie na Fytel ôbejzdrzeć wszyjske rzeczy ôd matki i wziōńś to, co jij sie może przidać. Ale niy miałach nōmera ôd tyj dziołchy. Miałach nadzieja, że znojda go we byfyju ôd Wtorcyny, kaj trzimała wszyjske dokumynta. Napoczłach w nim sznupać, aże yntlich za talyrzami znodłach tako srogo blaszanno biksa. Blank żech niy miarkowała, bo niby pojakymu, że Wtorcyno we byfyju trzimie biksa Pandory. No to już terozki wiym.
Driny znodłach ksiōnżeczka na płat, roztōmajte rachōnki i ku tymu jedyn mały heft z adresami i nōmerami telefōnōw ôd cołkij familije. Ale to niy było wszyjsko, co żech znodła. Wtorcyno trzimała tam pora starych zdjyńć, kerych mi nigdy w życiu niy pokozała. I powiym wōm, że blank sie tymu niy dziwuja. Na jednym ś nich była Wtorcyno, jeszcze modo, ale niy sama, yno ze chopym per amt. Bernat Wtorek, chop ôd Wtorcyny, bōł dycki mały a ruby, ale tyn na zdjynciu wyglōndoł inakszyj. Ôn bōł chudy a dugi, a ku tymu blank podany na... mojigo ślubnego. I to niy yno bez cufal, bo, piernika kandego, to niystety bōł richtig mōj chop. Poczułach sie trocha niymocno, nale napoczłach te fotografije przeglōndać. Na nastympnyj uwidziałach sama gymba ôd mojigo świyntyj pamiyńci Jorga i wyczucie kozało mi wejzdrzeć na drugo zajta ôd tego zdjyńcio. Po tym, co żech tam przeczytała, zaczło mi sie kryńcić w gowie i musiałach sie wartko legnōnć na łōżko. Tako fest bamōntno dugi czas filowałach na gipsdeka i zdowało mi sie, co widza tam srogimi literami naszkryflane trzi słowa: „Roztōmiyłyj Aneli, Jorguś”.
Niy wiym, eli żech usła, abo ōmdlała, zōuwizōu jak żech sie ôckła, to było już sztwierć na piōnto. Za ôknym jakiś autok larmowoł choby staro walkownia, a jo dobrze znała tyn klang. Dźwigłach sie z prykola i wartko kukłach bez ôkno. Miałach recht, to bōł tyn klamor ôd mojij wnuczki i jeji chopa. Prawie ôdjyżdżoł z Fytla. No to fajnie. Na zicher byli u mie, żodyn im niy ôtwiyroł, beztōż pojechali fōrt. Niy mogli wiedzieć, że jo u Wtorcyny kibluja. Jerōnie, ale mōm ôkropiczny dziyń. I to wszyjsko skuli Wtorcyny. Musiała ta kobiyta umiyrać?
Zrobiyłach sie głodno. Poszłach do dōm i zjadłach sie tyn żur, co bōł do mojij wnuczki a jeji chopa. Kejby trocha poczekali, abo sie kapli, iże siedza u sōmsiadki – dyć wiedzōm, że sie ś niōm kamraca – to ôni by terozki jedli ta zupa. A tak bydōm klipy głodne. Potyn narychtowałach sie na wieczerzo dwie klapsznity z bajlagōm i ôbwinyłach je w papiōr. Miałach zamiar spyndzić noc u Wtorcyny. Skirz tego, co żech u nij znodła, niy musiałach tego robić. Ale, po piyrsze, tak je barzij po krześcijańsku. A po druge, musiałach akuratnie przesznupać ta pierzińsko biksa. Możecie sie myśleć, żech je wrazidlato, ale jo to smola. W tyj sprawie na zicher niy ôdpuszcza i niy dōm sie już robić za bozna!
W biksie było jeszcze pora zdjyńć, ale na żodnym niy widziałach już mojigo chopa. Za to jedne ś nich przedstawiało modo Wtorcyno w samym badykostiumie! Jak żech sie pōmyślała, że to możno Jorg wtynczos knipsowoł i co ta baba potyn ś nim wyrobiała, to zaś mi sie zrobiyło słabo. Nale musiałach to przetrzimać, bo na kōniec ôstało mi nojważniyjsze. W kuwercie znodłach jakeś brify i wyczuwałach, co zaroz ôdkryja korōnny dowōd na śmiyrtelny grzych Jorga i tyj motyki. No i żech sie niy chachła. Nojwiyncyj do Wtorcyny pisała cera z Niymiec, a niykedy przisłała coś jeji siostra, klosztorno panna. Ale mie ciekawiōł yno jedyn brif. Cobyście niy myśleli, że jo je imfintlich, przepisza wōm sam cołki tekst:
Roztōmiyło Anelo,
Dzisioj bez cało szychta myśloł żech ô Ciebie i ô tym, co żeś mi wczorej dała. Tak my rōmplowali w tym chlywiku, aże mi sie blazy w niykerych miyjscach porobiyły. Możno jutro zajś sie trefiymy?
Twōj Jorguś
Downo żech niy była tako markotno, jak dzisioj po tyj lekturze. Przi mie Jorg nigdy niy mioł blazōw. A jak już mu sie jake boloki zrobiyli, to jo go bez te wszyjske lata ôpatrowała, a niy ôna!
Terozki pisza do wos te słowa i ślimtōm choby gupio. I zaczynōm mieć wōnty, eli to wszyjsko mo syns. Bo możno te płaczki tak mi ślypia umyły, ale ôroz wszyjsko zdało mi sie inksze. U Wtorcyny była żech chyba ze sto razy, ale dopiyro dzisioj prziszłach ku tymu, że ôna sam miyszko richtig jak za staryj piyrwy. Ta drzewniano delōwka, ôszkubany zokel na ścianach, zarōściały żeleźniok, a we badycimrze pewnikym waszbret zamiast waszmasziny. A ku tymu wszyjskimu noczynia stare jak świat. Nojgorzij wyglōndo tyn ciynżki dymbowy szrank i byfyj, na kerym przōdzij bioło farba zrobiyła sie już blank żōłto. Tak mi sie terozki zdowo, że dziołcha ôd Wtorcyny niy bydzie chciała wziōńś ani jednyj rzeczy z miyszkanio swojij matki. I na co jo mōm pō nia zwōnić? To je darymny futer! Ida spać, a jutro musza z kimś kōniecznie pogodać.
niydziela, 11 paździyrnika
Tako przigoda jak dzisioj to sie jeszcze na Fytlu żodnymu niy przitrefiyła. Zaryzykuja stwiyrdzynie, iże w całym Bytōmiu czegoś takigo ludzie nigdy niy przeżyli. Chocioż niy moga być zicher, bo to je richtig sroge miasto. Zōuwizōu żech je rada, że durś żyja, chocioż to życie niy bydzie już take jak przōdzij. Ale zaczna ôd poczōntku.
Rano bez ôkno ôboczyłach Czupryńskigo kajś drałować. Wartko wylazłach na plac i pocisłach za nim. Chyciyłach go migym, bo musicie wiedzieć, że jo za modych lot trynowała szport i durś poradza gibko lotać. Jak mie karlus uwidzioł, to chyba nojprzōd niy wiedzioł, eli mo tam stoć abo lepij citać. Wyglōndoł na wylynkanego. Na zicher ani niy miarkowoł, co żech mu chciała pedzieć.
– Panie Czupryński, możecie sie wziōńś te meble. Ale niy zapōmnijcie sie dociepnōńć do wiyńca na pogrzyb ôd Wtorcyny.
Glacōń nic niy pedzioł, yno stoł i filowoł na mie choby gupi.
– Co tak medykujecie? Wiela za tyn wiyniec zapłacymy? Niy zbiydniejecie za fest.
Kejbych go niy znała, to bych mogła myśleć, żech sie prawie trefiyła z nojfajniyjszym karlusym na świecie. Tak mi dziynkowoł, uśmiychoł sie i ukazowoł te trzi zymby, kere mu sie jeszcze w gymbie ôstały. Potyn szczyrknōł z mobilnioka do kamrata i pedzioł mi, co ô sztwortyj bydōm mieli auto i wtynczos mogōm przijechać. Przikwolyłach tymu i poszłach nazod do dōm.
Napoczłach sie rychtować do kościoła. Miyszkanio Wtorcyny już wachować niy musza, a na mszo w niydziela trza iś.
Możecie mie ôbskarżać, żech ta moja kamratka niyboszczka zdradziyła, nale co powiycie na to, co ôna mi zrobiyła? Skuli tego zgorszynio przepōmniałach ô wszyjskich fajnych chwilach, kere my z Wtorcynōm społym przeżyły. Przed ôczami miałach durś yno scyna, kej ta baba z mojim chopym włażōm do chlywika i cołki budōnek zaczyno sie szelōntać. Trocha mi w tyj cołkij gyszichcie niy sztimuje, jak ôna sie z tōm srogōm rziciōm do tego kamerlika wcisła. Nale możno downij była trocha lichszo. Niy wiym, niy pamiyntōm.
Ôblykłach niydzielne szaty i wypucowałach strzewiki na glanc. Sztwierć na dwanosto wylazłach z chałpy, coby potyn za wartko niy lecieć. Niy chciało mi sie z żodnym godać, tōż niy poszłach z inkszymi babami do Łogewnik Fabrycznōm, yno bez Amyndy. Nojprzōd przelazłach bez te wszyjske krzoki ku sztrece, kaj downij porzōnd jeździōł cug do werku, a dzisioj to już ani glajzōw niy ma. Tam wszyjsko je zarōśniōne, beztōż musiałach dować pozōr, coby sie łachōw niy zmarasić i dauerwele niy zbulić. Kej ze sztreki skrynciyłach wele ôgrōdkōw w prawo, spōmniały mi sie downe czasy, kedy jedyn ś nich bōł nasz. Jak yno sie robiyło ciepło na wiosna, w kożdo sobota i niydziela po ôbiedzie brali my dziecka i drałowali do ôgrōdka. Jorguś bawiōł sie z bajtlami, a jo podlywała kwiotki. Niyskorzij rozkłodałach na trowie deka, lygałach na nij i zawiyrałach ślypia, a wtynczos klara halała mie przijymnie po całym ciele. Potyn Jorguś lygoł kole mie, chytoł mie za rynka, abo i za co inkszego i tak my poradziyli leżeć nawet i pora godzin. I nigdy nōm sie niy mierzło. Jerōnie, jake my byli wtynczos szczyńsliwe! No ja. Wtorcyny tam z nami nie było, nale niy moga wiedzieć, eli na beztydziyń niy chodziōł tam ś niōm, pra?
Zaś stropiōno pociepłach te spōmniynia i poszłach dalij. Ze prawyj strōny stoji stary przedwojynny bōnker, a za nim bez poradziesiōnt lot było łogewnicke kōmpielisko. Niystety w dziewiyńdziesiōntych latach ôstrzodek zawarli, a trocha niyskorzij wszyjsko zbulyli i ani jedna cegłōwka sie niy ôbstoła. Za modych lot bez kożde lato łaziyli my tam z Jorgusiym a bajtlami utramyntnie. Dziecka sie bawiyli na ruczbanie, a jo pływała w głymbokim basynie, bo do pływanio żech miała zawdy fest grajfka. Nawet taki jedyn tryner godoł, że jak ś nim potrynuja, to mōm szansa pojechać na ôlimpiada. Ale zdowo mi sie, że chyba mie fuloł, bo tak po prowdzie chcioł zy mnōm trynować cosik blank inkszego niźli pływanie. Jorguś rod skokoł na kepka, a potyn płynōł pod wodōm i chytoł mie za nogi. Dycki żech mu skirz tego nazdała, ale i tak żech sie śmioła, bo to yno były take bozny i ôba mielimy przi tymu kupa uciechy. Dzisioj krōm krzokōw a powyciepowanych bele kaj abfalōw niy ma tam blank nic. Fajnie, że choć aby ôstały mi sie te piykne spōmniynia. Wtorcyno nigdy niy chodziyła z nami na basyn. No ja, ale badykostium ta gizdōwa we szranku zōuwizōu trzimała.
Duge lata trocha niżyj kole kōmpieliska stoł amfityjater. Zbulyli go w dziewiyńdziesiōntych latach. Kejbyście terozki wejzdrzeli na tyn plac, to żodyn by niy pedzioł, co downij stoło tam cyntrum łogewnickij kultury. Dzisioj rosnōm tam yno krzoki a trowa. A mieliście widzieć, co tam sie przōdzij dzioło! Nojwiyncyj na Dziyń Hutnika, kej cało Huta Zygmunt fajrowała na Amyndach. Dycki jako ôrkestra grała, a ludzie tańcowali i śpiywali. Było poru ôżyrokōw, bo kożdy porzōndny hutnik rod sie gorzoły abo piwa napije, ale jakosik żodnyj wiynkszyj chaje niy pamiyntōm. Wszyjscy sie fajnie bawiyli. Jorguś niykedy mie namowioł, cobych z tōm ôrkestrōm zaśpiywała, bo do tego tyż żech miała grajfka. Ale jo sie niy chciała asić i yno roz chyciyłach sie za mikrofōn. Za to Wtorcyno ôkropicznie fałszowała. Rada żech je, co w kościele mało kedy kole mie siedziała.
Szłach dalij w strōna stawu wele srogigo trownika, kaj idzie uwidzieć kamiynne statuy baby a chopa, co siedzōm po nagu na stołkach i kukajōm jedyn drugiymu w ślypia. Dzisioj sōm całe ôszkubane z farby i pokryklane szprejym, ale downij naprowda robiyły wrażynie. Żodnymu nigdy żech ô tym niy godała, ale na stare lata moga sie prziznać, że to jo z Jorgym pozowała tymu rzeźbiorzowi. Trefiōł mie rozczasu w Łogewnikach i spytoł, eli bych niy chciała być jego modelkōm, bo mioł fest rod moja figura. Zgodziyłach sie na to, ale yno pod warōnkym, że Jorguś bydzie wtynczos zy mnōm. Tōż terozki już wiycie, jako to było. Pora dni niyskorzij artysta stworzōł swoje „magnum opus”, majstersztik, kery w taki piykny spusōb ukazuje, jak fest my se z mojim chopym przoli. A wy bez te wszyjske lata możecie sie to ôglōndać i podziwiać kedy yno chcecie. Wtorcyny, z tego co wiym, żodyn nigdy niy chcioł rzeźbić. Możno miała za srogo rzić i boli sie, co im sztofu niy styknie. Tego niy wiym, beztōż lepij niy byda godać.
Wele stawu spōmniało mi sie jeszcze cosik. Na poczōntku szejśdziesiōntych lot mielimy sam kajakowo hawyna i mocka ludzi pływała sie do szpasu po stawie. Ale jeszcze pora lot pryndzyj na Amyndach niy szło uwidzieć ani jednyj pływajōncyj jednostki. Beztōż była żech fest udziwiōno, kej rozczasu Jorg wysznupoł kajś łōdka i popłynyli my społym w krōtki rejs po stawie. Jeszcze wiynkszo niyspodzianka czekała mie na postrzodku stawu, kedy Jorguś wyciōngnōł z kapsy piestrzōnek i spytoł, eli sie za niego wydōm. Tak mi sie zdowo, co żodnyj babie z Łogewnik i mało keryj w całym Bytōmiu sie tako przigoda przitrefiyła. Jo miała te szczyńście. A Wtorcyno to na zicher niy.
W kościele miała żech już trocha lepszo launa. Mielimy z Jorgusiym fajne życie i tego, co my ze sobōm przeżyli, żodyn nōm niy weźnie. A Wtorcyny zrobiyło mi sie ździybko żol. Bo ani ôgrōdka borocka niy miała, ani śpiywać niy poradziyła, ani niy miała takigo szykownego chopa. A terozki to już ani niy żyje. A za pora godzin to jij ani byfyj we chałpie niy ôstanie. Myślałach ô nij bez cało mszo i yntlich Pōnbōczek mie zainspirowoł. Wtynczos wiedziałach już, co musza zrobić.
Trzi sztwierci na sztworto byłach już narychtowano. Wszyjsko, co przidajne, miała żech pod rynkōm. Ô sztwortyj usłyszałach klupanie na dźwiyrze. Niy ôtwiyrałach, yno wejzdrzałach bez kuklok. Dobrze wiedziałach, fto to je, ale zōuwizōu żech spytała.
– Fto to klupie?
– Sąsiad. Czupryński. Proszę otworzyć, kochana pani Mikowa.
„Kochana pani Mikowa”? Takim kuryjożnym spusobym to mie jeszcze żodyn niy mianowoł. Myśla, że sie chcioł przichlybić, nale blank mu sie niy udało. Niy chciałach sie ś nim już droźnić, beztōż pedziałach mu ofyn, jako to bydzie.
– Panie Czupryński, musza wos przeprosić, ale plany sie trocha zmiyniyły. Dzisioj niy dostaniecie tego byfyja. Ani szranku tyż niy.
– Jak to? Dlaczego? Przecież pani obiecała!
– Skuli tego, co to niy sōm ani moje, ani wasze klamory. Jak przijedzie cera ôd Wtorcyny, to sie ś niōm pogodocie.
– Nie mam na to czasu! Już umówiłem klientów!
Klijyntōw? A po pierōna? Przeca godoł, co yno kolekcjōnuje te meble. I ôroz chce je gizd przedować? Nale smolić to, dyć mie to je jedno.
– Pora dni wos niy zbawi. Musicie poczekać.
Widziałach bez kuklok, że karlus zaczyno sie fest nerwować. Nale tego żech sie spodziywała. Durś miałach nadzieja, że mi do pokōj i pudzie fōrt. Nale wartko żech jōm miała stracić. Czupryński wziōn trzaskać we dźwiyrze i przezywać na czym świat stoji. Palica już mioł ôd tych nerwōw fest nagrzōno, a glaca tako czyrwōno, że leko szło by na nij smażōnka przirychtować. Godoł ô mie take rzeczy, aże gańba mi je ô tym pisać. Karlus mo pierōnowo fantazyjo i cołke szczyńście, żech je tako staro, bo choć aby żodyn niy uwierzi, że jo take coś poradza robić, co ôn pedzioł. A już na zicher niy profesjōnalnie.
Doś dugo tak sie ciepoł, a jo natynczos była cicho. Yntlich doł sie pokōj, postoł jeszcze chwila, a potyn wyloz ze siyni. Wiedziałach, że to jeszcze niy bydzie szlus i musza wachować wele dźwiyrzōw, bo tyn pierōn hned może przijś nazod. Ale pora minut niyskorzij cosik praskło we izbie. Bołach sie ôstawić wachsztuba, ale musiałach badnōńć, co sie tam wyrobio. Całe szczyńście żech to zrobiyła, bo pokozało sie, że Czupryński zaczōn prawie dywersyjno akcyjo. Pospinoł sie na murek pod ôknym ôd Wtorcyny i bez ôdymkniynty lufcik wraziōł rynka rajn. Przekrynciōł klōmka i prōbowoł ôdewrzić ôkno, ale na fynsterbrecie stoło pora dōniczkōw z kwiotkami. Jedna ś nich śleciała i zrobiyła te larmo. Systym alarmowy ôd Wtorcyny fōngowoł perfekt. Zōuwizōu Czupryński zdōnżōł już jedna noga wrazić rajn. Doleciałach ku tymu gizdowi i napoczłach mu zaś pyrskać gazym, ale ôn mioł jeszcze gymba na placu i niy poradziyłach mu cylnōńć w ślypia. Do tego czasu wiynkszość dōniczkōw była już strzaskano na delōwce. Powiym wōm, co tela marasu w chałpie downo żech u żodnego niy widziała. No ja, ale to niy była wina ôd Wtorcyny, yno ôd tego pierōńskigo chachara. Jeszcze chwila, a wlezie do miyszkanio i ta bitwa bydzie przegrano. Musiałach sie uwijać. Pocisłach do kuchnie i wziōnłach ta brecha, kero Czupryński przitargoł w piōntek. Jak żech wrōciyła do izby, to ta jego glaca była już driny. Niy chciałach go zaroz zabić, beztōż nojprzōd pizłach go tōm brechōm w szłapa. Takigo ryku to na zicher żodyn z wos w życiu niy słyszoł. No chyba żeście bez cufal słyszeli elefanta kerymu ftoś nadepnōł na trōmpyjta. Jo larma niy ciyrpia, ale wtynczos musiałach to strzimać. Dzwigłach brecha, coby nabrać szwōngu, i gich go jeszcze roz! Potyn zaś! I zaś! Na szczyńście dugo tak niy ôbstoł i ślecioł z tego fynsterbreta na plac. Mogłach już zawrzić ôkno i niy musiałach wiyncyj tego larma suchać.
Zawieszynie brōni niy twało wiyncyj jak piyńć minut. Zdōnżyłach yno pośmiatać krōm z delōwki, bo niy umiałach tego marasu ôglōndać. Potyn zaś sie zaczło larmo, bo Czupryński a jego kamrat dali sie do kopanio we dźwiyrze. Trocha żech sie wylynkała, bo take dwa chopy to na zicher majōm druk i kejby im sie udało je skasyrować, to miała bych srogo utropa. Dopiyro wtynczos żech sie kapła, jake mōm hercklekoty. Siadłach sie na ryczka, bo nic wiyncyj niy mogłach zrobić i z brechōm pod rynkōm czekałach, co bydzie dalij.
Yntlich dali sie pokōj. Drzwi przetrzimały, nale jak miały niy przetrzimać? Dyć chop ôd Wtorcyny to bōł stolorz i sōm zmajstrowoł wszyjske dźwiyrza, kere mieli w dōma. Z nojlepszego drzewa, jake wyniōs z werku. Pōmału zaczynałach myśleć, że możno udo mi sie wylyź z tego ôblynżynio niypokōnano. Ale ôroz poczułach jakiś cuch. Wartko zmiarkowałach, co to richtig je. Dyć nic inkszego tak niy wōnio. Wejzdrzałach bez kuklok i zimny pot mie ôbloł. Miałach recht. Kamrat ôd Czupryńskigo trzimoł baniok z bynzynōm i lachoł sie choby waryjot. A glacōń zapolōł sztrachecla i uradowany ciepnōł jōm ku dźwiyrzōm. Stanyłach we flamach i pōmyślałach se, że tak musi wyglōndać piekło. Dwa diobły bawiōm sie ôgniym, a grzysznik dyrgoto i poci sie ze strachu. Wiedziałach, że zy mnōm już bydzie szlus. Jak sie niy spola, to umrza ôd sztachniyńcio smōndym. A kejby yno drzwi sie zhajcowały, to te pierōny wlezōm rajn i mie zabijōm.
Wtynczos mogłach już yno rzykać. Pōmyślałach se, że Pōnbōczek niykedy robi cuda w roztōmajtych miyjscach, to możno i u nos jakiś zônaczy. Pokozało sie, że dugo niy musiałach czekać. Możno mōm jakeś ekstra wzglyndy tam na wiyrchu, a możno Jorguś mi to wydeptoł, zōuwizōu cud na Fytlu stoł sie faktym. Już wōm pisza, jako to było. Rzykałach se cichuśko i filowałach bez kuklok, co sie tam wyrobio. Drzwi były gorkie, a ôgyń coroz to wiynkszy, ale ôd mojij strōny szło jeszcze wele nich stoć. Wszyjsko skuli flamōw a smōndu zdowało sie jakeś take barzij ćmawe, kalne i trocha niyryalne. Ale jo przisiyngōm, że wos niy fulōm i wszyjsko, co żech potyn widziała, to je richtig prowda.
Nojsōmprzōd po słodach z wiyrchu przilecioł synek ôd sōmsiada, tyn sōm, co w piōntek porwoł telewizor. W rynce mioł gaśnica z auta i zaczōn niōm gasić ôgyń. Te dwa diobły ciepli sie na synka i napoczli go tyrpać. Durś sie hajcowało, ale już trocha mynij. Wtynczos ze słodōw sloz sōmsiod i wyloł cołki kibel wody na dźwiyrze, a potyn ciepnōł sie na Czupryńskigo, kery prawie wykryncoł rynka jego synkowi. Ôgyń bōł zagaszōny. Niy wiym, eli mojich sōmsiadōw sumiynie ruszyło, abo yno sie boli, że cołki dōm sie spoli, zōuwizōu musza ich pochwolić za ôpowoga. Czupryński i jego kamrat to richtig sroge chopy, a sōmsiod z wiyrchu i jego synek to take blank liche boroki. Beztōż przewoga tych piyrszych ôd poczōntku była klarowno. Za niycało minuta siedzieli już chuderlokōm na puklach, a tamte musieli oznōmić bezwarōnkowo kapitulacyjo.
Nale to jeszcze niy bōł szlus, bo ôroz akcyjo zwyrtła sie w blank niyspodziano strōna. Na słodach ôd pywnice ukozoł sie trzeci dioboł. Czorno gymba, wosy rozkosmane, dugo, zmaraszōno kecka, a w rynce hercōwa zamiast widłōw. Dziwałach sie i niy wierziłach w to, co widza. Hercōwa wylōndowała na plerach ôd Czupryńskigo. Karlus ôbejzdrzoł sie do zadku i zaczōn sie drzić choby gupi. Potyn wartko puściōł sōmsiada i pitnōł ze siyni, a jego kamrat woloł niy czekać na fanga hercōwōm i zrobiōł gynau to samo. Sōmsiady z wiyrchu byli już fraj, ale zamiast sie radować, to yno filowali wylynkane na tego trzecigo diobła i zadkym cofali sie po słodach na wiyrch. Dioboł chyciōł klōmka ôd miyszkanio Wtorcyny i zaczōn jōm naciskać. Tak blisko piekła żech jeszcze niy była, beztōż mogłach sie już yno spōmōc ôstatniōm instancyjōm:
– W imie ôjca i syna i ducha świyntego, reskiyruja ci Belzebubie, idź fōrt! Za wczas żeś prziszoł po jeji dusza!
– Micyno? – słabym głosym spytoł mie dioboł.
– Możesz i po mie przilyź po śmierci, ale nojprzōd niych mie Pōnbōczek ôsōndzi – prōbowałach niy pokozać strachu, ale gyry żech już miała choby puding.
– Micyno, to wyście sōm? Ôtwōrzcie, to jo, Wtorcyno.
Wtynczos to moje hercklekoty już chyba na placu było słychać. Ze strachu byłach już cało zgrzōno. Jeszcze roz wejzdrzałach na ta zmaraszōno gymba i pōmału prziszłach ku tymu, że to może być prowda.
– Zrobiymy wōm krześcijański pogrzyb, yno nos niy stroszcie wiyncyj.
– Ale Micyno, jo żyja. Mōm angina i pierziński głōd, ale durś dychōm.
Ôdymkła żech dźwiyrze na keta i akuratnie ôbejzdrzałach sie ta gymba. Ciynżko w to uwierzić, ale to była richtig papla ôd Wtorcyny.
– Zakopali wos żywcym?
– Co wy fandzolicie, Micyno? Puśćcie mie rajn, to bydymy ôsprawiać.
Ôd tego wszyjskigo była żech już blank gupio. ôtwarłach dźwiyrze, a Wtorcyno yno mie sztuchła i ciepła sie ku lodōwce. Bez piyńć minut ani słowa niy pedziała, bo miała gymba przitkano jodłym. Siedziała na ryczce i ani gowy ze postrzodka niy wyciōngła. Jo była coroz to barzij zmarzniynto, ale żech nic niy godała. Yno żech sie pōmyślała, co Wtorcyno musi być richtig żywo, bo żodno niyboszczka na zicher niy miała by takigo głodu.
Jak już sie pojadła, to dźwigła sie z ryczki i podlazła ku mie z uśmiychym. Chyba sie chciała pościskać, ale jo sie cofła krok do zadku. Wtynczos yntlich wejzdrzała na byfyj. Zdjyńcia mojigo chopa i tyn fatalny brif ôstawiyła żech leżeć na wiyrchu. Wtorcyno już sie niy śmioła, a jo miała płaczki w ślypiach. Kożdo wiedziała, co je grane, niy trza było nic godać.
– Chyba sie puda ôkōmpać – yntlich pedziała Wtorcyno.
Wylazła żech tamstōnd bez słowa i poszłach do dōm. Zaroz musiałach to wszyjsko zapisać i terozki czuja, że jakosik mi tak lekszyj na sercu. Miarkuja, co jutro cało ta gyszichta sie blank wyklaruje i byda już wszyjsko wiedzieć.
pyńdziałek, 12 paździyrnika
Dzisioj żech sie przekōnała, jak mały cufal może nasze życie ôdmiynić i wiela idzie sie ô sobie nauczyć z tego, jak se w tyj nowyj sytuacyji poradzymy.
Rano usłyszałach klupanie na dźwiyrze. Niy byłach pewno, eli jōm puścić rajn, ale niych yntlich bydzie wszyjsko klar. Wtorcyno przismyczyła swoja biksa Pandory i postawiyła jōm na stole. Nalołach jij tyju do szolki i ôbie my sie zicły na stołkach.
– Wiycie, że tyn Czupryński mioł hercszlag? – Wtorcyno przerwała dugszo chwila cichości – Żyje, ale leży w lazarycie po ôperacyji. Aże mi je gupie, żech go tak postraszyła.
– Niych wōm go niy bydzie żol. Możno mu sie terozki w tyj gowie trocha poukłodo.
– Padocie?
Yno żech jij kiwła gowōm. Myślałach ô rzeczy, kero stoła na stole, ale spytała żech ô co inkszego.
– Godejcie, kaj żeście bez te trzi dni byli.
– Pamiyntocie, jak żech miała jechać do cery, ale żeście mi ôdradzali? No to żech wos posuchała. W piōntek rano zlazłach yno do pywnice po kartofle na ôbiod. Jak żech folowała kibel, to za drzwiami usłyszałach jakeś larmo. Chciałach wylyź i badnōńć, co sie dzieje, ale niy umiałach, bo cosik zastawiyło wyjście i ani dźwiyrzōw niy szło ôdewrzić. Yno rynka żech poradziyła wyciōngnōńć. Po drugij strōnie wymacałach cało kupa wōnglo, co go ftoś wsuł bez ôkno na gōnek. Skuli tyj anginy ani żech niy umiała wołać ô retōnek. Miałach nadzieja, że mie ftoś ôcali, ale żodyn ani niy wiedzioł, kaj jo richtig je. Nawet wyście myśleli, żech pojechała do Niymiec. Beztōż musiałach sie radzić sama. Na szczyńście miała żech w krauzach zaprawiōne kōmpoty do picio. U mie w pywnicy stoji taki stary zesel i na nim żech sie bez noc kimła. No a rano musiałach cosik zrobić, coby tamstōnd yntlich wylyź. Poradziyła żech wciś rynka miyndzy dźwiyrze a futrzina i napoczłach tyn wōngel chytać i kożdo jedna berga ciepać na drugo strōna gōnka. No i tak mi zeszło wczorej do popołednia. Widzieliście, jak żech po tyj szychcie wyglōndała.
Wyklarowało sie, pojakymu we drzwiach ôd Wtorcyny w piōntek były klucze. Wylazła yno na chwila, dyć niy mogła sie spodziywać, co tak ciynżko bydzie jij przijś nazod z pywnice. Zaś mi sie zrobiyło żol tyj mojij sōmsiadki. Ôna to mo w życiu pecha. Tela czasu siedziała w tyj pywnicy bez jodła, dwie noce musiała strzimać tyn ziōmb, a ku tymu bez dziyń świynty musiała bakać choby hajer na grubie.
Ôroz ftoś zaklupoł na dźwiyrze i przerwoł te moje medykowanie. Wylazłach do siyni, patrza, a to sprowca cołkigo auflaufu, briftryjger. No to, chopie, terozki ekleruj, pojakymuś tak napochoł.
– Fto dzisioj umar? – na prziwitanie dostoł pytaniym miyndzy ślypia.
– Żodyn. Jo yno pynzyjo prziniōs.
Wtorcyno prziszła ku nōm i pōmyślałach, że możno go to choć aby trocha udziwi. Ale tyn sie jij yno ukłōniōł i wyciōngnōł pijōndze z tasie.
– Niy pamiyntocie już, jak żeście w piōntek wszyjskim pedzieli, że Wtorcyno niy żyje?
– Wtorcyno? Niy, niy, to jo sie chachnōł. Dzisioj już znōm detajle. Piōntcyno, ta co miyszkała na Targowisku, umarła w autobusie sto dwajścia siedym, jak jechała na Szōmbiyrki. Jutro je pogrzyb.
No i mosz tu takigo lebra za listōnosza, co ani dni tydnia niy ôdrōżnio. Piōntek mu sie z Wtorkym pōmylōł. Musiała bych go fest sprzezywać, ale niy chciałach, coby sie pogorszōł i poszoł z mojōm pynzyjōm fōrt.
Briftryjger ôstawiōł pijōndze i poszoł dalij fulać inkszych ludzi, a my sie z Wtorcynōm siadły nazod przi stole w kuchni. Ôstoł nōm jeszcze jedyn tymat, tyn nojważniyjszy.
Wtorcyno bez słowa wysuła wszyjsko z biksy. Wziōnła do rynki te zdjyńcie, na kerym je yno gymba mojigo chopa.
– Jorguś Mika to bōł fest szykowny chop.
– No toć, ale to bōł mōj chop.
– Niy zawdy.
Terozki to mie fest snerwowała. Aż żech sie dźwigła ze stołka.
– A co to mo znaczyć? Wōm sie zdowo, co mojigo chopa szło sie tak życzać i łazić ś nim do chlywika, kej jego ślubno i dziecka siedziały w dōma? A potyn, jak już mioł głōd, to swrocać go babie, coby mu ôbiod uwarziła?!
Wtorcyno miała ôczy jak piyńć złotych.
– Co wy to godocie, Micyno?
– Jak to co? Wyście mu robiyli blazy, a jo go musiała lyczyć!
Ôroz lica ôd Wtorcyny zrobiyły sie brōnotne. Dźwigła sie ze stołka, połaziyła trocha po kuchni i siadła sie nazod. Wziōnła do rynki brif ôd Jorga.
– Pamiyntocie, Micyno, kej żeście sie przikludziyli na Fytel?
– W sztyrdziestym ōsmym. Ôjcowie dostali sam miyszkanie z gruby.
– A miesiōnc pamiyntocie?
– Jakosik tak na podzim. Chyba paździyrnik abo listopad. A czymu?
Podała mi brif.
– Czytejcie, co tam stoji na wiyrchu.
– „Roztōmiyło Anelo”.
– Niy tam. Wyżyj.
– „Łogewniki, sztworty czyrwca tysiōnc dziewiyńćset sztyrdziesty ōsmy rok”.
Wtynczos żech spokopiyła. To niy ôna, ale jo w tym trōjkōncie była ta „femme fatale”. I to ôna, tak po prowdzie, może sie na mie gorszyć.
– Jerōna, Wtorcyno, jo niy miała anōngu, że ôn do wos przōdzij na zolyty chodziōł. Czymu żeście mi niy pedzieli?
– A na co żech to miała robić? Jak yno wos poznoł, zamiyłowoł sie i już mie niy chcioł. Miała żech go zmuszać do ślubu? Nigdy by niy bōł szczyńśliwy i jo tyż niy. Pora miesiyncy niyskorzij i tak poznała żech Bernata. A tyn brif i zdjyńcia ôstawiyła żech sie na pamiōntka. Możno skirz tego, coby ftoś je yntlich znod i zy mnōm ô tym pogodoł. Widać Pōnbōczek chcioł, cobyście to akuratnie byli wy.
Ôbie miałymy płaczki w ślypiach. Wtorcyno pedziała już hned wszyjsko, a to, czego niy pedziała, spokopiyła żech bez słōw. Jedna rzecz wiedziałach na zicher i musiałach jij to pedzieć.
– Wiycie Wtorcyno, fest sie raduja, że żyjecie.
Już my nic niy godały, yno my sie szczyrze pościskały.
Kej Wtorcyno poszła do dōm, wele dźwiyrzōw czekały na nia gorki, patelnia i telewizor. Sōmsiadōw widać gryzło sumiynie i przitargali nazod porwane w piōntek klamory.
Niy wiym jak wōm, ale mi ta historyjo cosik przipōmino. Bōł już taki jedyn, co nojprzōd umar i na trzeci dziyń zmartwychwstoł. I dary tyż mu rozczasu nosiyli. No ja, świyntych my na Fytlu jeszcze niy mieli. Ale cuda już były, beztōż myśla, co tukej ludziōm wszyjsko sie może przitrefić. Tōż chyba werci sie ô tym napisać, pra?
