Listy z Rzymu – pierwszy śląski tekst o filozofii
Przez lata uważano, że język śląski nadaje się jedynie do osprawianio wicōw. Tej opinii w 2008 roku zadał kłam Zbigniew Kadłubek, filolog klasyczny z Uniwersytetu Śląskiego. Jego Listy z Rzymu są pierwszym dziełem literackim, gdzie po śląsku poruszane są tematy takie jak filozofia, miłość, czy religia. Co ciekawe, to przełomowe dzieło zostało wydane przez Silesia Progress w tym samym roku, w którym Marek Plura rozpoczął swoją sejmową kampanię o prawne uznanie języka śląskiego.
Gōrnoślōnski Ślabikŏrz – nowy sposób zapisu języka śląskiego
Próby stworzenia metody zapisu, która oddawałaby śląską fonetykę, sięgają XIX wieku. Przez lata entuzjaści języka śląskiego mieli do dyspozycji jedynie alfabet Feliksa Steuera (który pasuje tylko do godki z rejonu GOP-u) i alfabet stworzony przez Óndrę Łysohorskiego (ten z kolei bardziej nadaje się do zapisu języka laskiego, którym posługiwał się poeta). W 2010 roku nastąpił przełom. Językoznawczyni prof. Jolanta Tambor wraz ze stowarzyszeniami Pro Loquela Silesiana i Danga opracowała ślabikŏrzowy szrajbōnek, czyli sposób zapisu języka śląskiego, który nadaje się do prawie wszystkich regionalnych odmian ślonskij godki. Wraz ze ślabikŏrzowym szrajbōnkiem ukazuje się Gōrnoślōnski Ślabikŏrz, czyli elementarz autorstwa prezesa Pro Loquela Silesiana Rafała Adamusa. Gōrnoślōnski Ślabikŏrz jest pierwszą poważną pomocą edukacyjną w nauce języka śląskiego.
Promytojs przibity – pierwsze tłumaczenie dzieła antycznego
Na chwilę wrócimy do prof. Kadłubka, ale tutaj skupimy się na jego przekładzie tragedii Ajschylosa Prometeusz skowany z 2013 roku. Promytojs przibity, bo tak nazywa się śląska wersja językowa utworu, jest pierwszym śląskim przekładem dzieła antycznego. Okazuje się, że nawet do to nie jest problemem dla naszyj godki. Przekład Orzeszowianina ma też wymiar symboliczny – Prometeusz daje ludziom ogień, tak samo, to tłumaczenie jest pochodnią niosącą światło Ślązakom i ich językowi.
Nowy Testament – pierwsze tłumaczenie Biblii
Jednym z najważniejszych czynników stanowiących o „językowości” języka jest możliwość przeczytania w nim Pisma Świętego. W 2018 roku burmistrz Radzionkowa Gabriel Tobor wydał Nowy Testamynt po ślonsku wg. Biblii Jakuba Wujka z 1599 roku. W 2023 ukazały się Mōndrościowe Ksiyngi Starego Testamyntu. Na pełne tłumaczenie Biblii musimy jeszcze trochę poczekać, ale przekład nawet jedynie fragmentów Pisma Świętego na język śląski jest ogromnym krokiem do przodu dla całej śląskiej kultury.
Kōmisorz Hanusik – pierwszy śląskojęzyczny bestseller
Czy książka napisana po śląsku może stać się bestsellerem? Oczywiście, że tak! Udowodnił to Marcin Melon. Śląski nauczyciel i pisarz wydał pierwszy tom przygód Kōmisorza Hanusika w 2014 roku. Kryminał stał się tak popularny, że wydawnictwo Silesia Progress musiało go dodrukowywać aż 11 razy. Kōmisorz Hanusik doczekał się już 4 kontynuacji. Ostatnia część ukazała się z początkiem czerwca 2024 roku.
Drach – śląska epopeja narodowa
Nie da się ukryć, że Szczepan Twardoch jest najpopularniejszym śląskim pisarzem. Jego powieści są czytane w całej Polsce i poza granicami. Po sukcesie Wiecznego Grunwaldu i Morfiny, pochodzący z Pilchowic autor napisał Dracha. Książka przedstawia losy śląskiej rodziny Magnorów i Gemanderów na tle wydarzeń historycznych. Dzięki prozie Twardocha Polacy mogli poznać kawałek górnośląskiej historii. Powieść zdobyła ogólnopolskie uznanie – była nominowana do nagrody Nike w 2015 roku. W 2018 roku ukazało się śląskie tłumaczenie książki autorstwa Grzegorza Kulika. Warto wspomnieć, że przekład został wydany przez Wydawnictwo Literackie, czyli znanego, ogólnopolskiego wydawcę.
Dante i inksi – tłumaczenie wielkiej światowej poezji
Po co na śląski tłumaczyć poezję autorów, którzy nie mają ze Śląskiem nic wspólnego? Dlatego, że tych autorów tropiły te same rozterki, co nas. Zbiór Dante i inksi, przetłumaczony przez Mirosława Syniawę w 2014 roku, jest kolejnym dowodem na to, że po śląsku da się wyrazić wszystko. Znajdziemy tam tłumaczenia dzieł takich autorów jak Horacy, Dante, Anioł Ślązak, William Blake, Eichendorff, Yeats czy Jesienin.
Kajś – największy śląski sukces literacki
Wydawać by się mogło, że śląska odrębność i tożsamość to ostatnia rzecz, która mogłaby zaciekawić polskich czytelników. Okazuje się, że jest zupełnie inaczej, a udowodnił to dziennikarz Zbigniew Rokita. Kajś. Opowieść o Górnym Śląsku to reportaż, który z ogromną wrażliwością i pieczołowitością pokazuje wszystkie niuanse śląskości. Książka zdobyła ogromny sukces na rynku ogólnokrajowym. Zbigniew Rokita dostał za nią „podwójną Nike” – reportaż został doceniony przez czytelników i środowisko literackie. Kto wie, może to dzięki pracy Zbigniewa Rokity polscy politycy przekonali się w końcu do idei uznania śląskiego języka?
Pippi Långstrump – język śląski zauważony przez rząd obcego państwa
W 2022 roku ukazał się śląski przekład Pippi Långstrump w tłumaczeniu Rafała Szymy. Nie jest to pierwsze tłumaczenie literatury dziecięcej na język śląski, ale na pewno jest to tłumaczenie szczególne. Pracę nad przekładem współfinansowała Szwedzka Rada Artystyczna - Swedish Arts Council, rządowa komisja podlegająca tamtejszemu Ministerstwu Kultury, której zadaniem jest propagowanie szwedzkiej kultury na świecie. Okazuje się, że język śląski został uznany przez Szwedów wcześniej niż przez polski rząd.
Myśli Ukryte – pierwszy przekład z języka śląskiego na język obcy
Na przestrzeni parunastu lat pojawiło się wiele tekstów literackich napisanych po śląsku. Po naszymu ukazały się już powieści, tomiki poezji, a nawet komiksy. Przetłumaczono wiele klasyków polskiej i światowej literatury. Ale w końcu nadszedł moment historyczny! Po raz pierwszy w historii literaturę śląskojęzyczną przetłumaczono i wydano w obcym języku. W maju 2024 roku tomik poezji „Myśli ukryte” Karola Gwoździa został wydany w tłumaczeniu na język ukraiński, z towarzyszącym oryginałem po śląsku. Tym projektem wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego chce pokazać wsparcie zarówno dla Ślązaków, jak i dla narodu ukraińskiego. Tłumaczenie na język naszych wschodnich sąsiadów, których ogromna diaspora mieszka obecnie na terenie Polski, w tym na Górnym Śląsku, ma pozwolić ukraińskiemu czytelnikowi na zrozumienie Śląska i Ślązaków, a także zobrazować pewnego rodzaju paralele między losami Ślązaków i Ukraińców.
Co jeszcze nas czeka w śląskiej literaturze?
Oczywiście przez paręnaście ostatnich lat stało się o wiele więcej niż tylko te 10 rzeczy, które wymieniłem. Pojawiło się wiele powieści, przekładów, komiksów, artykułów, sztuk teatralnych i nie tylko. Ślązacy codziennie pokazują, że język śląski jest żywy i można z nim zrobić wszystko! Możemy być pewni, że na przestrzeni najbliższych lat ukażą się nowe tłumaczenia, stare zostaną udoskonalone, na rynku pojawią się nowi autorzy i nowe dzieła, a śląski jeszcze bardziej zadomowi się w przestrzeni publicznej. Nic, tylko czekać!
Może Cię zainteresować:
Familijny film o dojrzewaniu na Bałkanach w tyskim kinie plenerowym
Może Cię zainteresować:
