Zagłębie też ma swoją górniczą historię. W dawnej kopalni „Saturn” w Czeladzi działa nowoczesne muzeum

Muzeum Saturn - przeszłość dla przyszłości

Już od piętnastu lat na terenach, na których przez z górą sto lat funkcjonowała kopalnia „Saturn” działa Muzeum „Saturn” w Czeladzi. Młoda instytucja rozwija się prężnie, zyskując kolejne obiekty postindustrialne i z roku na rok wzbogacając swoją ofertę kulturalną.

Historia kopalni „Saturn” sięga ostatnich dekad XIX wieku, kiedy to książę Hugo zu nHohenlohe-Öhringen zakupił tereny czeladzkiego Zarzecza i rozpoczął wydobycie węgla. Z jego czasów pochodzą najstarsze obiekty na terenie zakładu, między innymi unikatowa basztowa wieża szybu wyciągowego, kotłownia oraz znajdujące się w pobliżu zabudowania Starej Kolonii – domów w typie familoków stworzonych z myślą o robotnikach.

W 1899 roku kopalnię zakupiło Towarzystwo Górniczo-Przemysłowe „Saturn”, założone przez grupę łódzkich fabrykantów z Karolem II Scheiblerem na czele. Za czasów Towarzystwa kopalnia wkroczyła na drogę dynamicznego rozwoju, którego apogeum osiągnęła w okresie międzywojennym. W pierwszej dekadzie XX wieku kapitał Scheiblerów sprowadził do miasta wybitnego warszawskiego architekta Józefa Piusa Dziekońskiego, który opracował projekty budynków zrealizowanych na terenie kopalni a także w rozbudowywanym prze Towarzystwo kompleksie mieszkaniowym, wśród nich domy dla pracowników umysłowych zakładu oraz wyjątkowy protomodernistyczny Dom Ludowy.

„Czerwona Gwardia”

Okres PRL-u przyniósł spore ingerencje w architekturę zakładu, częściowo zniekształcające jej pierwotny charakter. Od 1950 roku przez czterdzieści lat kopalnia funkcjonowała pod nazwą „Czerwona Gwardia”, by pod koniec działalności wrócić do nazwy „Saturn”. Na fali przekształceń własnościowych związanych z procesem transformacji ustrojowej i gospodarczej państwa została zamknięta w 1997 roku, dzieląc los wielu innych zagłębiowskich kopalń. Dzięki spójnym działaniom władz Czeladzi, budynki dawnej kopalni szybko weszły w skład gminnego majątku, dzięki czemu obecnie miasto posiada unikatowy, niemal w pełni zachowany kompleks obiektów tworzących niegdyś kopalnię.

Początki Muzeum "Saturn"

Początkowo Muzeum Saturn zajmowało jedynie budynek Pałacu pod Filarami, pierwotnie pełniący funkcję willi dyrektora kopalni „Saturn”. Urokliwa bryła wzniesiona w latach 1924-1925 w stylu dworkowym, ze swoim przytulnym wnętrzem i kameralną atmosferą tworzy świetną scenerię do organizacji odbywających się tu wydarzeń kulturalnych.​ W 2016 roku Muzeum wzbogaciło się o kolejny obiekt – położoną na terenie kopalni elektrownię. Wybudowany w latach 1903-1908 ceglany budynek wyróżnia oryginalna architektura nawiązująca do średniowiecznej warowni. Harmonijnie ukształtowaną sylwetę z gęsto rozmieszczonymi arkadowymi oknami zwieńcza trójkondygnacyjne wieże wyposażone w otwory strzelnicze i wyrazisty krenelaż. Budynek do dzisiaj zachwyca zachowanym parkiem maszynowym, znajdują się tu przetwornice, rozdzielnie oraz prądnice, kompresory prądu stałego produkcji Siemens-Halske do napędu maszyn wyciągowych szybów I i II.

Ogromne wrażenie robi monumentalny generator „Wanda” oraz pulpit sterowniczy z 1903 roku służący do synchronizacji sprężarki „Wanda” i niezachowanej „Krakus” oraz rozruchu bloków energetycznych. Obecnie sceneria elektrowni stanowi przestrzeń do prezentacji sztuki współczesnej w różnych jej odsłonach, zaliczając obiekt jest do grona najważniejszych instytucji w regionie zajmujących się sztuką najnowszą oraz pokrewnymi dziedzinami. Najokazalszym obiektem kompleksu jest zbudowana w 1911 roku cechownia (dawniej zwana Domem Zbornym), w której secesyjnych murach mieściła się także łaźnia, markownia i lampownia. Potężny gmach z charakterystyczną wieżą zegarową i płynnie zwieńczonymi ścianami szczytowymi stanowił centralny punkt całego czeladzkiego kompleksu górniczego. Projekt budynku wyszedł spod ręki słynnego warszawskiego architekta, Józefa Piusa Dziekońskiego, który odpowiada także za stylistyczne oblicze wspomnianej elektrowni oraz transformatorowni. Dzięki rewitalizacji zakończonej w 2023 roku, budynek będący ikoną Czeladzi, został przywrócony społeczności miasta. Już niebawem zostanie w nim otwarta nowoczesna ekspozycja muzealna, przybliżająca historię górnictwa w Zagłębiu.

Obecnie w ramach działalności edukacyjnej Muzeum Saturn organizuje wykłady, koncerty, lekcje muzealne i warsztaty dla dzieci. W Pałacu pod Filarami oraz w Galerii Sztuki Współczesnej „Elektrownia” można oglądać cyklicznie zmieniające się wystawy.

Muzeum Saturn położone jest na obrzeżach Czeladzi, przy ul. Dehnelów 10, w bliskim sąsiedztwie Katowic, Sosnowca i Siemianowic Śląskich. Niezmotoryzowani mogą dostać się do Muzeum autobusami linii 100, 723, 911, 61 i 11.

Więcej informacji znajdziecie na stronie internetowej muzeum-saturn.czeladz.pl oraz na profilu na Facebooku Muzeum Saturn w Czeladzi.