Niewiele rozumiem z Bielska-Białej. Do bielszczan mam wiele pytań, które formułuję od lat. Na wiele odpowiedział mi w swoim znakomitym eseju „Na marginesie każdej mapy, czyli o tożsamości Bielska-Białej” na łamach „Wachtyrza” jeden z ciekawszych śląskich intelektualistów Kamil Czaiński. Na wiele odpowiedzi udzieliła również profesor Ewa Chojecka, do której regularnie od lat pielgrzymuję do Cygańskiego Lasu.
Rozmawiałem o mieście z mieszkającym tam Marcinem Melonem czy dyrektorującym w przeszłości w Teatrze Polskim Robertem Talarczykiem. Wciąż jednak wydaje mi się, że spośród wszystkich zakamarków województwa, Bielsko ma być może najciekawszą nieopowiedzianą opowieść do opowiedzenia. Aglomeracja się Polsce przedstawiła i z najważniejszych spraw wygadała. Bielsko dalece nie.
A nie do końca przedstawiło się nawet same sobie. Z ciekawością obserwuję jak Bielsko odkrywa swoją przeszłość. W ubiegłym roku wielki sukces odniósł film „Śmierć Wyspy. Bielitz-Bialaer Sprachinsel”. Produkcja według scenariusza i w reżyserii Dariusza Tomalaka wzbudziła tak duże zainteresowanie, że potrzebne były liczne dodatkowe pokazy. Opowiada o przedwojennej tzw. wyspie językowej, średniowiecznej niemieckojęzycznej wyspie w słowiańskim morzu, Bielsku jako fenomenie społeczno-lingwistycznym, który został zatarty w 1945 roku. Pośrednio stara się zmierzyć z takimi pytaniami jak: skąd się wzięli dzisiejsi bielszczanie? Kto mieszkał tu przed wojną i co stało się z tymi ludźmi? Bielsko to „Ziemie Odzyskane” ze spóźnionym zapłonem, nie wpisujące się ściśle w dzieje ani „ziem poniemieckich” jak Wrocław, ani reszty Górnego Śląska, ani Galicji. Film można zobaczyć w streamingu.
Bo szuka siebie Bielsko-Biała, to miasto połączone w 1951 roku z Galicji i Śląska, miasto z jednej strony niedośląskie (według wzorów aglomeracyjnych), z drugiej przez Galicję z centralą w Krakowie oraz przez Hałyczynę z centralą we Lwowie zapomniane. Próbuje stać się osobnym biegunem (jak Opole, Cieszyn czy Rybnik), lecz w bólach. Z ciekawością obserwuję jak krystalizuje się region Podbeskidzia, ten projekt wymyślony w redakcji „Kroniki Beskidzkiej” po reformie administracyjnej 1975 roku i powołaniu województwa bielskiego. Popularność Podbeskidzia kiedyś bielszczanie zawdzięczali tutejszemu oddziałowi Solidarności, a dziś klubowi piłkarskiemu. Projektowany przez Bielsko region jednak nie zrobił na razie tak oszałamiającej kariery jak Opolszczyzna czy Lubuszczyzna, miejsca jak Cieszyn wciąż bronią się przed symboliczną aneksją. Może z czasem ktoś więcej niż mieszkańcy dwóch powiatów będą chcieli bawić się z Bielskiem, wiecznie peryferyjnym, w Podbeskidzie. Choć pewnie nie.
Bielsko to piękne, wyjątkowo piękne miasto i o ile z życzliwym sceptycyzmem odnoszę się do nazywania Gliwic Paryżem Wschodu czy Szczecina Hamburgiem Wschodu, to jednak Bielsko jako Mały Wiedeń – czemu nie. Ciekawią mnie zmagania mieszkańców z tożsamością. Czytam u Czaińskiego (sam siebie określa jako Bielitzer, Cysarŏk, Europejczyk): „Bo pod pokrywką jednak się gotuje. W sinusoidzie dziejów znowu nastały czasy tożsamościowe, a Bielsko-Biała jest jak pudełko czekoladek – możesz być kim chcesz. Możesz być góralem, możesz być polskim narodowcem (…), możesz być bezideowym ogólnopolakiem, możesz na bazie genius loci »Małego Wiednia« bez problemu zbudować sobie tożsamość środkowoeuropejskiego kosmopolityzmu”. Jest tu też gmina żydowska, jest mniejszość niemiecka, choć miejscowi Niemcy w przeszłości nie byli obywatelami Niemiec, a Austrii.
Spośród polskich miast obok Wałbrzycha i Cieszyna to o Bielsku najchętniej przeczytałbym książkę reporterską. Miasto ma do opowiedzenia sobą coś istotnego, a na pewno ciekawego. I dlatego żałuję, że nie będzie Europejską Stolicą Kultury. Mogłoby zaskoczyć Europę Środkową, Górny Śląsk. A pewnie i samo siebie.
Może Cię zainteresować:
Znam etnicznych Hanysów z Jaworzna, czyli gdzie dziś leży Górny Śląsk i jakie są jego granice?
Może Cię zainteresować:
