Alejo Korfantego to była downij ulica Zōmkowo
Ważno cycha ôd ulic to sōm tyż jejich miana, co stanowiyły ôdwieczny spōsōb ôriyntacyje w mieście. Katowsko ul. Dworcowo nosiyła take miano, bo łōnczyła stary banhof z cyntrum miasta. Czymu tōż Alejo Korfantego nazywała sie kejś ul. Zōmkowo?
Coby ôdkryć historyjo ôd katowskigo zōmku, my sie muszymy cofnōńć do samych poczōntkōw wsi Katowice. Piyrszy roz ôstoł spōmino sie ô nij pod kōniec XVI wieku na przileżytość byzuchu krakowskigo biskupa. Ôn nawiydzoł tedy strzedniowieczny kościōł w sōmsiednij i moc ważniyjszyj w tym ôkresie miyjscowości Bogucice.
Zaczōntek Katowic to była Bogucko Kuźnica (Bogutzker Hammer) – kuźnia żelaza, co stoła na placu dzisiyjszego Separatora. Do kucio żelaza, zamiast ludzkich rōnk używało sie tam siyły ôd rzyki Rozdzianki, to znaczy dzisiyjszyj Rawy. To prawie tam było słynne szwōngowe koło, co ôno do dzisiej je symbol ôd miasta widzianym na herbie Katowic. Do Boguckij Kuźnice noleżoł tyż Wielki Stow Hutniczy, co ôd niego miano wziōnła dzisiyjszo ul. Stawowo.
Naôbkoło Kuźnice powstała ôsada, co po piyrszy roz ukozała sie na karcie Katowic ôd Andreasa Hindenberga z 1636 roku. Miała drzewiano zabudowa, a jedyn z budōnkōw z tamtego czasu zachowoł sie do dzisiej. To szołtysōw dōm, co bōł przeniesiōny do skansynu w Chorzowie, kaj je teroz uprzistympniōny do zwiydzanio.
Społym z rozwojym industryje Kuźnica sie rozrostała, jednak w ôsadzie durch brakowało placu, co ś niego by szło niōm godnie zarzōndzać. W efekcie powstoł Schloß Kattowitz – zōmek przi dzisiyjszyj al. Korfantego, co ś niego wykōnowano administracyjno funkcyjo nad Kuźnicōm i jeji robotnikami. Wartko stoł sie nojważniyjszym miyjscym downych Katowic.
Wchōd do Schloß Kattowitz
Zōmek bōł postawiōny w 1841 za siedziba ôd familije Wincklerōw, co go nabyli społym z inkszymi dobrami miasta Katowice – fabrykami, werkami i grubami. Stanōł na terynie do tykoł ôd pōłnocy placu teroźnego Hotelu Katowice.
Pałacowym zabudowaniōm towarziszyła dworsko zygroda. Była w nim Świōntynia Medykowanio, co nawiōnzowała do antycznych czasōw, jak tyż ôbelisk ku czci Franza Wincklera, autorstwa Theodora Kalidego, słynnego sznicyrza narodzōnego w Krōlewskij Hucie. Ôstatek po tyj zygrodzie je dzisiyjszy park ze strōmami przi dynkmalu Powstańcōw Ślōnskich.
Zōmkowe zygrody
Bioły zōmek mioł parter, jedno piyntro jak tyż gibel, umojōny trōjkōntnym portykym. Ulica, co szła wduż zōmku, ôna była nazwano Schloßstrasse, a we 1922 roku, po prziłōnczyniu Katowic do Polski, spolszczyli ja na ul. Zamkowa. Durch to było ważne miyjsce, co w nim przijmowało sie szumnych gości. Wielokrotnie stowoł sam miyndzy inkszymi Stanisław Ignacy Witkiewicz. Zōmkowo zygroda była za to uprzistympniōno miyszkańcōm i stała sie jednym z nojbarzij popularnych placōw, kaj katowiczanio przepyndzali wolny czas.
Schloß Kattowitz – Zōmek Wincklerōw w Katowicach
Sama ulica Zōmkowo łōnczyła Zōmek ôd Wincklerōw z ratużym na katowskim Rynku (tedy Friedrichsplatz) i miała karakter industryjalno-rezydyncyjalny. Funkcyjo rezydyncyje wykōnowoł Zōmek społym z zabudowōm, co mu towarziszyła, a tyż Dwōr Maryje, co stoł na placu dzisiyjszego Spodka. Po drugij strōnie ulice były za to industryjalne teryny, co noleżały Huty Marta (Marthahütte). Srogi udzioł w jejich rozwoju mieli inżyniyrzi zaproszyni z Wielkij Brytanije, ze nojważniyjszym ś nich Johnym Baildōnym.
Po II światowyj wojnie naznaczōno, by cołki industryjalny teryn naôbkoło Zōmku zurbanizować i przeznaczyć na miyszkalno-usugowe cyle. Sōm zōmek przetwoł przi al. Korfantego do 70. lot.
Podle pierwotnego zamierzynio, ôn sie mioł zmiynić we Muzeum Powstań Ślōnskich, jednak władze postanowiyły tyn historyczny ôbiekt wyburzić, bo widziały go za „ôstatek pruskij zabudowy”. W taki prawie spōsōb Gōrny Ślōnsk bōł pozbyty niyôbyczajnie ważnego elymyntu swojij kulturowyj tożsamości. Niy ôstała pō nim ani pamiōntkowo tabula.
Dalszo tajla gyszichty wszyscy już znōmy. Po ôdetniyńciu sie ôd pruskij erbizny, ul. Zōmkowo zmiyniyła miano nojprzōd na ul. Czerwōnyj Armije, a niyskorzij na al. Korfantego, a w mieście zôrganizowali architektōniczne kōnkursy na Superjednostka jak tyż widowiskowo-szportowo hala.
Co ciekawe, ci sami decydyńcio, co postanowiyli ô wyburzyniu Zōmku, ôni chcieli przōdzij postawić w miyjscu Spodka Tyjater Ôpery i Baletu. Ôd tyj idyje ôdwiyd ich katowski wojewoda Jorg Ziętek przekōnowaniym, iże balet i ôpera niy sōm grubiorzōm potrzebne. To dziynki niymu zbudowali tam szportowo hala we formie niyzidyntyfikowanego ôbiektu lotajōncego, co zawarła downo ul. Zōmkowo. Czas pokozoł, że to była dobro decyzyjo, a Spodek stoł sie symbolym dzisiyjszych Katowic.
W czasie ôstatnich 150 lot Katowice regularnie przechodziyły z rōnk do rōnk. Kożdo dalszo władza ôdcinała sie ôd piyrwyjszyj i rozporzōndzała jeji kulturowōm erbiznōm. Bez take eksperymyntowanie z historyjōm, z naszyj pamiyńci sie tracōm ważne kulturowo ôbiekty – niy ino z pruskij erbizny, jak w przipodku Zōmku ôd Wincklerōw, ale tyż z erbizny PLR. Przikładym było wyburzynie brutalistycznego banhofu PKP abo modernistycznego wieżowca DOKP.
Czeko podobno prziszłość inksze historyczne ôbiekty, take jak coroz barzij zrujnowane industryjalne werki i „Ôstatni Brutal w Katowicach” przi ul. Granicznyj 32? Przekōnōmy sie hned…
Może Cię zainteresować:
